Waarom werkt de ILT hieraan?

De bodem is op veel plaatsen vervuild en raakt verder vervuild door lozing, lekkage en verspreiding van verontreinigende stoffen. Vervuiling komt ook door onjuiste verwerking en toepassing van grond- en bouwstoffen. Vervuiling kan schadelijk zijn voor mens en milieu. Ook bestaat er risico op aantasting van de kwaliteit van strategische grondwatervoorraden voor drinkwaterbereiding. In de IBRA 2019 schat de ILT het risico op schade van deze verontreiniging op € 1,8 miljard per jaar.

Wat wil de ILT bereiken?

Met dit programma wil de ILT verdere bodemverontreiniging voorkomen. Ook wil zij het duurzaam gebruik van bodem en water stimuleren. De ILT doet dit langs 3 lijnen:

  1. Het bevorderen van de samenwerking in de keten.
  2. Het aanpakken van de grootste risico’s binnen het werkveld.
  3. Bijdragen aan het vereenvoudigen van de regelgeving.

“Inspecteurs worden weleens voor de gek gehouden”

Onverwachte bodemcontroles geven een ander beeld

Interview met een inspecteur

Wat is er in 2019 gebeurd?

‘In 2019 hebben we inspecties uitgevoerd bij meer dan de helft van alle bedrijven die gesloten bodemenergiesystemen aanleggen. We inspecteren op de aanleg van het ondergrondse deel van deze systemen: werken de bedrijven volgens de regels? Concreet kijken we of ze de slecht doorlatende bodemlagen goed afdichten na het doorboren. Bodemenergiesystemen zijn opslagsystemen voor warmte en kou. Die opslag vindt gemiddeld op zo’n 80 tot 200 meter onder de grond plaats. Maar uit diezelfde bodemlagen wordt op veel plekken in ons land ook drinkwater gewonnen.’ 

Wat doet de ILT?

‘We hebben dit jaar onopgemerkte inspecties uitgevoerd. Dat wil zeggen dat we niet vooraf melden dat we langskomen. We zijn eerst onopvallend op een afstandje gaan staan, pas daarna trokken we een gele jas aan. Op deze manier hebben we helaas veel overtredingen geconstateerd. In 2019 werkt 75% van de bedrijven niet volgens de norm, terwijl het allemaal gecertificeerde bedrijven zijn. In 50% van de gevallen zien we echte risico’s, bij 25% van de bedrijven gaat het om administratieve overtredingen. Vooral in het begin van het jaar zien we veel overtredingen. Eind 2019 merken we dat ons toezicht effect heeft, ook al gaat het te langzaam.’

Waarom is dit belangrijk?

‘Vanwege de risico’s voor het milieu. Als bedrijven de bodemlagen na het boren niet goed afdichten, kan het grondwater vervuilen. En dat willen we niet. In Nederland hebben we klei- en veenlagen die onze bodem van nature beschermen. Daardoor hebben we in deze diepe bodemlagen nog schoon grondwater en dat gebruiken we voor ons drinkwater.’ 

En in 2020?

‘In 2020 willen we de inspecties nog slimmer aanpakken. De `onopvallende’ manier van toezicht houden kost erg veel tijd. We krijgen van lokale toezichthouders een seintje als er ergens geboord gaat worden. Maar vaak gebeurt er dan niets omdat de gemelde data van uitvoering in de praktijk regelmatig afwijken. Dan staan we dus lang en voor niks te wachten.’ 

Wat leer jij hiervan?

'Onopvallend inspecteren geeft een ander beeld dan een aangekondigde inspectie. Pas dan zie je hoe een bedrijf echt werkt. Als we het vooraf melden, krijgen we meestal een examenstukje te zien. Ik kan alle inspecteurs aanbevelen om steeds goed te bedenken: zie ik nu of ze echt zo werken? Of word ik bewust of onbewust een beetje voor de gek gehouden als ze weten dat ik toekijk?’ 

Wat is er in 2019 gebeurd?

Samenwerking

In 2019 organiseert de ILT bijeenkomsten met ketenpartners. Doel daarvan is het delen en uitwisselen van kennis en het verbeteren van de samenwerking. In juni 2019 organiseert de ILT samen met een aantal partners een landelijk bodemcongres. Ook maakt de ILT een signaalrapportage met een ketenanalyse over het verminderen van het risico van bodemas door Afvalenergiecentrale (AEC)-bodemas. De rapportage bevat een aanpak om samen met de toezichtpartners de risico’s van deze bouwstof te verminderen. 

Thermisch gereinigde grond

In 2019 stelt de ILT een onderzoekrichtlijn op om het risico van thermisch gereinigde grond te verminderen. De ILT werkt op dit punt samen met DCMR Milieudienst Rijnmond en andere omgevingsdiensten. De ILT maakt afspraken met reinigingsbedrijven over extra kwaliteitsmetingen die het vertrouwen van de markt in het product moeten herstellen. De ILT maakt voor beide thema’s infographics die de risico’s in de keten goed illustreren. 

Daarnaast voert de ILT een strafrechtelijk onderzoek uit naar misstanden bij een grote Nederlandse afvalinzamelaar en -verwerker. Uitkomst: op meerdere locaties in Nederland is thermisch gereinigde grond van dit bedrijf gebruikt. De milieu-hygiënische kwaliteit van deze grond is echter twijfelachtig. Ondanks dat de verontreinigde grond thermisch gereinigd is treft de ILT de vluchtige stoffen benzeen en tolueen aan. Het gebruik van deze gronden is stopgezet en inmiddels weer vrijgegeven.

Bodemenergie

De aanleg van ondergrondse bodemenergiesystemen brengt het risico met zich mee dat een onjuiste constructie de kwaliteit van het diepere grondwater kan aantasten. In 2019 voert de ILT 47 inspecties uit, waarbij in 27 gevallen interventies zijn opgelegd (variërend van waarschuwing tot last onder dwangsom). Dit betreft een overtredingspercentage van ongeveer 57%, waarvan bij ongeveer 50% van de geconstateerde overtredingen sprake is van overtredingen bij het detecteren en goed afdichten van de slecht doorlatende bodemlagen. De overige overtredingen betreffen voornamelijk administratieve overtredingen waarbij geen direct risico is voor de ondergrond.

In 2019 benadert de ILT 2 brancheverenigingen: grondboor- en bronmalingsbedrijven en BodemenergieNL. De ILT levert 4 keer input aan branchebijeenkomsten om de mogelijkheden van kwaliteitsverbetering met de achterban te bespreken. Verder verzorgt de ILT presentaties bij omgevingsdiensten om kennis over te dragen op het gebied van bodemenergie. In 2019 maakt de ILT een analyse van de knelpunten in het toezichtstelsel voor een interne evaluatie van de wet- en regelgeving.

Nog meer bodem

In september 2019 brengt het RIVM een onderzoek uit naar de ongewenste gebeurtenissen in de bodemketen, in opdracht van de ILT. Met dit onderzoek kan de ILT, samen met andere handhavingspartijen, de prioriteiten in toezicht beter bepalen. Het RIVM heeft voor de gehele bodemketen in kaart gebracht waar de meest risicovolle momenten zitten dan wel wat de meest risicovolle onderwerpen zijn. Dit heeft een top-10 opgeleverd die ILT en andere toezichthouders kunnen gebruiken om hun toezicht beter te richten. Zo identificeert het RIVM als grootste risico het “onvoldoende detecteren en afdichten van scheidende lagen ondergrond in geval van mechanisch boren en/of toepassen bodemenergiesystemen”, een bevestiging voor de ILT in haar keuze om dit onderwerp in haar toezicht niet los te laten.

In 2019 staat het opsporen van grootschalig grondverzet met behulp van satellietdata centraal. Zo kan de ILT grondverzet binnen een groot gebied vinden en gericht onderzoek doen naar bepaalde locaties. Het systeem kan ook iets zeggen over veranderingen van volumes en over de samenstelling van de grond. Dit zou aanknopingspunten voor toezicht kunnen bieden.