De Autoriteit woningcorporaties (Aw) houdt namens de minister voor Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening (voorheen de minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties) toezicht op de woningcorporaties. De Aw is onderdeel van de ILT. In dit hoofdstuk leest u de belangrijkste resultaten van de Aw in 2021.
Wat doet de Aw?
De Aw ziet erop toe dat de maatschappelijke middelen van woningcorporaties worden ingezet in het belang van de volkshuisvesting. Ook in 2021 bestond het dagelijkse werk van de Aw uit:
- Het continu toezien bij corporaties op basis van bureauonderzoek, signalen en onderzoekende gesprekken. Als het nodig is, grijpt de Aw in.
- Het behandelen van aanvragen. Deze lopen uiteen van relatief eenvoudige procedures tot gecompliceerde aanvragen met grote maatschappelijke gevolgen.
- Het verwerken van data tot informatie voor de verschillende producten van de Aw.
Ontwikkelingen 2021
Uitwerking Woningwet in beleidsregels
Waarom doet de Aw dit?
De Woningwet is in 2015 ingevoerd en in 2018 geëvalueerd. De evaluatie is tot stand gekomen op basis van verschillende onafhankelijke onderzoeken die in opdracht van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) zijn uitgevoerd. Bij de evaluatie is gekeken naar de doeltreffendheid en de effecten van de genomen maatregelen. Door deze evaluatie zijn een aantal wijzigingen voor de verbetering van de werking, uitvoerbaarheid en toekomstbestendigheid opgenomen in de vernieuwde Woningwet. Deze geldt sinds 1 januari 2022.
Onder andere door minder gedetailleerde regels en vervanging van regels door algemene principes stelt de vernieuwde wet een ander doel centraal: van werken op basis van regels naar werken op basis van principes. Door het meer open karakter van de norm hebben corporaties meer handelingsruimte. Tegelijkertijd geeft het de Aw ruimte om in concrete situaties lokale volkshuisvestelijke of andere bijzondere omstandigheden te betrekken in de afweging. Daarnaast geeft het mogelijkheden voor meer risicogericht toezicht en minder administratieve lasten voor de corporaties. Corporaties spelen een belangrijke rol in het aanbieden van betaalbare huurwoningen voor huishoudens met een lager inkomen. Ook dragen corporaties bij aan prettig leefbare wijken daar waar hun woningen staan.
Wat heeft de Aw bereikt?
Voor zorgvuldigheid, rechtszekerheid, rechtsgelijkheid en transparantie zijn beleidsregels wenselijk. Eind 2021 publiceerde de Aw daarom beleidsregels. Deze beschrijven en verduidelijken hoe de Aw gebruikmaakt van de wettelijke bevoegdheden en ruimte. De beleidsregels hebben betrekking op verbindingen, toets geschiktheid en betrouwbaarheid, onverenigbaarheden, verkoopregels, bedrijfsonroerendgoed en fusies.
Hoe heeft de Aw dit bereikt?
Om tot beleidsregels te komen, voerde de Aw in 2021 een aantal activiteiten uit, waaronder participatiesessies met stakeholders uit de corporatiesector en een open consultatie. De (concept) beleidsegels zijn aan het ministerie van BZK voorgelegd voor een beleidstoets. Hieruit blijkt dat de beleidsregels in overeenstemming zijn met het doel van de bepalingen uit de Woningwet en onderliggende regelgeving.
Interview over het werk van de ILT
“Er is goed naar ons geluisterd.”
Met Albert Kerssies en Hans Geurts van de Vereniging van Toezichthouders in Woningcorporaties (VTW).
Wat hebben jullie in 2021 gedaan?
“In 2021 hebben we feedback gegeven op de beleidsregels die de Autoriteit woningcorporaties maakt voor de sector. Die regels vullen de nieuwe Woningwet aan. De Aw wilde van ons weten: zijn de beleidsregels begrijpelijk en sluiten ze aan bij de behoefte van de sector?
We hebben feedback gegeven op de thema’s die belangrijk zijn voor onze leden: onverenigbaarheden, fusies, de toets op geschiktheid en betrouwbaarheid. Hoe dat is gegaan? Interactief! Vroeger gaven we wel commentaar op teksten, maar dan zie je onze inbreng in de eindversie niet echt terug. Nu waren er per thema minstens 3 interactieve bijeenkomsten.
Aanvankelijk waren we sceptisch, omdat we onze adviezen in de conceptteksten niet altijd voldoende herkenden. Maar dat hebben ze opgepakt en uiteindelijk is er goed naar ons geluisterd. Ze gaven zelfs aan dat ze onze feedback als cadeautje zien. Veel van onze adviezen zijn overgenomen. Ja, we zijn blij met het resultaat.”
Wat hebben huurders in Nederland hieraan?
“De beleidsregels zijn belangrijk voor woningcorporaties: zo weten corporaties waar ze vanuit de Autoriteit woningcorporaties aan toe zijn en zo is de kwaliteit gegarandeerd. Maar als je dit afpelt, gaat het erom dat huurders de juiste woningen krijgen toegewezen en dat er goed wordt omgegaan met het maatschappelijk vermogen. Corporaties zijn een maatschappelijke organisatie. Ze worden betaald uit de huuropbrengst van mensen met een kleine beurs. Goede beleidsregels zorgen mede voor goed bestuur en voor goed toezicht.”
Wat gaat er in 2022 gebeuren?
“2022 lijkt een kanteljaar te worden voor onze sector. De corporatiesector is jarenlang verguisd, maar nu zegt de nieuwe minister dat hij de corporaties nodig heeft. Wat de beleidsregels betreft: de praktijk gaat leren of die goed uitpakken. Er is nu meer vrijheid, maar dat kan ook onduidelijkheid geven. In de wet stond bijvoorbeeld dat je als bestuurder geen commissaris mag zijn. Dat is onverenigbaar. In de beleidsregels zijn die regels niet zo zwart-wit. We gaan zien hoe dit werkt. En als het niet goed uitpakt, hopen we dat de Aw op dezelfde open manier omgaat met onze feedback. Zo’n consultatietraject verdient navolging. Blijf dit vooral doen!”
Informatie centraal en risicogericht
Waarom doet de Aw dit?
Informatie centraal
Corporaties leveren jaarlijks prognose- en verantwoordingsinformatie aan Aw, Waarborgfonds Sociale Woningbouw (WSW), ministerie van BZK en brancheorganisatie Aedes. Om de kwaliteit van de informatie te verbeteren, hebben partijen een convenant gesloten. En om een efficiënte uitwisseling van informatie te garanderen, werken partijen samen in SBR-wonen.
SBR-wonen (SBR = standard business reporting) is een samenwerkingsverband van Aw, Waarborgfonds Sociale Woningbouw, BZK en Aedes. Binnen dit samenwerkingsverband zijn afspraken gemaakt over het verbeteren van de kwaliteit van gegevens en het makkelijker uitwisselen van deze gegevens tussen corporaties en de betrokkenen.
Risicogericht
Het onderzoek op basis van het gezamenlijk beoordelingskader (GBK) Aw–WSW wordt risicogericht uitgevoerd. Op basis van kwantitatieve en kwalitatieve beoordelingscriteria, signalen en een dashboard voert de Aw in het inspectieproces een onderzoek uit. In situaties waar zij mogelijke risico’s constateert, intensiveert de Aw het onderzoek.
Wat heeft de Aw bereikt?
Informatie centraal
In 2021 is de website van de Aw herzien en opnieuw ingericht. Daarnaast ontwikkelde de Aw een dashboard voor externe partijen met informatie over de beleidswaarde, realisatie van activiteiten, duurzaamheid en financiële continuïteit van individuele corporaties. Het dashboard biedt ook mogelijkheden om corporaties onderling te vergelijken.
Risicogericht
De Aw werkt risicogericht. Dit komt tot uiting in de diepgang en focus van de onderzoeken. Ook de prioritering en planning van de onderzoeken is risicogericht. Afhankelijk van geconstateerde risico’s kan de periode tussen de onderzoeken korter of langer dan een jaar zijn.
Hoe heeft de Aw dit bereikt?
Informatie centraal
Het verbeteren van de datakwaliteit heeft permanente aandacht. Samen met Aedes en WSW ondersteunt de Aw diverse data-op-orde projecten. In deze projecten ligt de focus niet alleen op de data, maar ook op de combinatie van mensen, regels en procedures van het formele databeheer.
Programma governance
Eind 2018 is de Aw gestart met het programma governance. De eerste 2 jaar stonden in het teken van een Aw-brede opleiding governance, gedrag en cultuur en onderzoek naar een ontwikkeling van een aangepaste methode. Vanaf 2021 lag de focus meer op de werkzaamheden binnen de afdeling Toezicht.
Binnen het programma governance staat de governancebenadering van het toezicht centraal. Dit betekent dat de Aw het gesprek voert met corporaties over de besturing van de organisatie. Daarbij gaat het om de kwaliteit van systemen en de eigen verantwoordelijkheid van bestuur en Raad van Commissarissen (RvC) daarin. Het toezicht richt zich op de risico’s in de governance van beheer én beleid bij een specifieke corporatie. Inspecteurs sluiten in de gesprekken met corporaties aan op de risico’s die binnen de organisatie en de externe omgeving worden ervaren.
Waarom doet de Aw dit?
Met het toezicht op governance wil de Aw nieuwe problemen rond integriteit, weglek van maatschappelijk vermogen en inefficiënte inzet van middelen voorkomen. Daarnaast helpt de governancebenadering om corporaties een spiegel voor te houden op de onderbouwing en verantwoording van hun beleidskeuzes met betrekking tot beschikbaarheid, betaalbaarheid en kwaliteit. Hiermee draagt de Aw bij aan het optimaal functioneren van het systeem.
Wat heeft de Aw bereikt?
In samenwerking met een aantal partijen uit de wetenschap is onderzoek gedaan naar de interne verhouding binnen de Raad van Commissarissen (rapport en symposium Kracht en Tegenkracht1) en naar de verhouding intern toezicht - extern toezicht2. Er is een ILT-brede methodiek ontwikkeld voor besturings- en governancetoezicht, het ‘Wiel-model’. Ook leidde deze samenwerking tot een 5 stappenmodel voor het effectief uitvoeren van governanceonderzoeken.
Het GBK is op het onderdeel governance aangepast en sluit zo aan bij het ‘Wiel-model’. Ook worden de onderwerpen gedrag en cultuur, volkshuisvestelijk belang en de controlefunctie toegevoegd. Verder wordt het bestaande onderwerp integriteit in het GBK verder uitgewerkt.
Hoe heeft de Aw dit bereikt?
Door intensief samen te werken met interne en externe partners heeft de Aw dit bereikt. Vanwege de coronamaatregelen heeft het programma vertraging opgelopen.
1 Marilieke Engbers, VU Amsterdam, 2019
2 Promotieonderzoek J. Prömpeler, Rijksuniversiteit Groningen
Volkshuisvestelijk belang in het toezicht op governance
In 2016 gaf de Aw in de notitie Contouren van toezicht al aan dat zij risicogericht toetst of corporaties handelen in het volkshuisvestelijk belang. Corporaties staan voor een aanzienlijke maatschappelijke opgave. Bij het toezicht op governance kijkt de Aw daarom naar het risico dat de publieke (volkshuisvestelijke) opdracht van de corporatie onvoldoende wordt meegewogen in beleid en beheer. Het gaat om hoe de corporatie in de governance de maatschappelijke opgave van beschikbaarheid, betaalbaarheid en kwaliteit formuleert, onderbouwt en verantwoordt.
Een goed functionerende governance helpt corporaties bij het bereiken van hun maatschappelijke opgave. En draagt bij aan het voorkomen van problemen op de andere terreinen. Zoals het zorgvuldig beheer van het maatschappelijk gebonden vermogen, de financiële continuïteit, rechtmatigheid en integriteit.
Waarom doet de Aw dit?
De maatschappelijke opgave van corporaties is het bieden van betaalbare en kwalitatief goede huurwoningen voor huishoudens met een lager inkomen. En het bijdragen aan prettig leefbare wijken. Deze opgave moet de Aw daarom terugzien in het beleid en beheer van een corporatie.
Goede governance vereist dat corporaties in beleid en beheer voldoende continuïteit nastreven. Zo worden deze opgaven ook op de langere termijn daadwerkelijk gerealiseerd, rekening houdend met de beschikbare middelen. De Aw onderzoekt of het beleid van een corporatie logisch en uitlegbaar is gezien de volkshuisvestelijke opgave van een corporatie. Daarbij vindt de Aw het belangrijk dat bestuur en het intern toezicht van de corporatie de volkshuisvestelijke keuzes en het wel of niet inzetten van middelen voldoende onderbouwt en weegt.
Wat wil de Aw bereiken?
De Aw wil dat corporaties de gemaakte volkshuisvestelijke keuzes verantwoorden en op een logische manier vastleggen in hun beleid en beheer. Daarbij kijkt de Aw niet naar het niveau van afspraken over de individuele prestaties. Dat is aan de lokale driehoek van corporatie, gemeente en huurders. Het gaat er om dat corporaties binnen de lokale context een goed onderbouwde invulling geven aan hun maatschappelijke opdracht, waarbij ook sprake is van een verantwoord financieel beheer.
Hoe wil de Aw dit bereiken?
Corporaties staan voor een grote maatschappelijke opgave. Daarom neemt de Aw het risico op het onvoldoende meewegen van het volkshuisvestelijk belang in 2022 expliciet mee in de governance benadering van het toezicht. Hiervoor zijn in de afgelopen 2 jaar voorbereidende werkzaamheden uitgevoerd. Vertrekpunt in het onderzoek naar het meewegen van het volkshuisvestelijk belang door een corporatie zijn onder andere de uitkomsten van de visitatie en de beoordeling van het bedrijfsmodel door WSW. Blijkt hieruit dat de volkshuisvestelijke opdracht van de corporatie onvoldoende wordt meegewogen? Dan gaat de Aw hier intensiever toezicht op houden. Dit doet de Aw door de corporatie te stimuleren het beleid en beheer op dit onderdeel beter te formuleren, wegen, onderbouwen en verantwoorden.
Ook in 2021
Themaonderzoeken
In 2021 publiceerde de Aw 2 themaonderzoeken. Het rapport Realisatiekracht nieuwbouw woningcorporaties stelt vast dat de oorzaken van de achterblijvende bouwproductie ten opzichte van de ramingen zowel in de plan- als bouwfase liggen. Het rapport Risico’s bij woningtoewijzing brengt de kwetsbaarheden in woningtoewijzing in beeld en geeft tegelijkertijd adviezen om de kans op misstanden te beperken.
Woningcorporaties kregen tijdelijk meer ruimte om een woning aan te bieden aan mensen die door de overstromingen in Limburg niet in hun woning terecht konden. De Aw stelde de corporaties met woningaanbod rondom de overstroomde gebieden in Limburg in staat om samen met andere partijen een bijdrage te leveren aan het bieden van onderdak voor gedupeerden.
De afgelopen 5 jaar kreeg de Aw van het ministerie van BZK 4 aanwijzingen en 1 verzoek tot aanpassing van de handhaving bij huurverlagingen in verband met corona. 3 van de BZK-aanwijzingen zijn in 2020 binnen een half jaar afgegeven. De Aw gaf in deze gevallen de voorkeur aan aanpassing van de wet. Dit staat in een toezichtsignaal van de Aw aan de minister van BZK dat aan de Tweede Kamer is gestuurd. Daarin wees de Aw ook op de verruiming van mogelijkheden om te investeren in duurdere woningen en ander vastgoed. Dat zet de deur op een kier om weer risico’s te nemen die negatief kunnen uitpakken voor de eigenlijke taak van woningcorporaties: het zorgen voor betaalbare woningen voor sociale huisvesting.
Staat van de corporatiesector
Jaarlijks publiceert de Aw de Staat van de corporatiesector waarmee zij de Tweede Kamer en belanghebbenden informeert over ontwikkelingen in de sector.
Op 14 februari 2022 bood de minister van Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening (VRO) de Staat van de corporatiesector 2021 aan aan de Tweede Kamer. De boodschap: er zijn te weinig woningen in Nederland. Ook de sociale huurwoningmarkt is vastgelopen. Voor mensen met lage inkomens komen steeds minder woningen beschikbaar, waardoor wachttijden oplopen. Woningcorporaties willen wel graag nieuwe, betaalbare woningen realiseren, maar kunnen dit onvoldoende. Om hier verandering in te brengen, is samenwerking noodzakelijk. Dit vraagt bijvoorbeeld meer voortvarendheid van gemeenten om de lokale prestatieafspraken over nieuwbouw te helpen uit te voeren.
Nieuw managementteam
In 2021 trad de directeur Aw terug vanwege een nieuwe functie. De nieuwe directeur is in september gestart. Eind 2021 stonden de vacatures open voor de functies afdelingshoofd Informatie en programmeren en afdelingshoofd Toezicht en teamleider Toezicht.
