Foto Tineke Dijkstra
Missie en koers
De ILT werkt aan veiligheid, vertrouwen en duurzaamheid in transport, infrastructuur, milieu en wonen
De ILT werkt sinds 2016 volgens de 'Koers ILT' en heeft als belangrijkste doel het beperken van maatschappelijke schade. De kernwaarden van de Koers zijn: selectief, effectief, reflectief, en optimale dienst- en vergunningverlening.
Selectief
De hoeveelheid aan taken in combinatie met de per definitie begrensde capaciteit dwingt tot het maken van scherpe keuzes. De ILT wil de capaciteit vooral inzetten waar zij de grootste bijdrage aan veiligheid, vertrouwen en duurzaamheid kan leveren, en waar het handelen van de inspectie het grootste effect kan sorteren. Voor een belangrijk deel doet de ILT dit door te beoordelen waar de grootste maatschappelijke schades optreden.
Effectief
De ILT voert het toezicht zoveel mogelijk risico¬gericht en informatiegestuurd uit. De ILT kijkt voortdurend naar de beste manier om risico's te verminderen. Dat gebeurt voor een belangrijk deel in de vorm van programma's. De ILT kiest de toezichtvorm en instrumenten waarmee zij denkt het meeste resultaat te bereiken. Naast (traditionele) inspecties, zet de ILT ook steeds vaker nieuwe instrumenten in of een combinatie van traditionele en nieuwe instrumenten.
Reflectief
De medewerkers vormen het belangrijkste kapitaal van de ILT en signaleren in hun werk vaak als eerste mogelijke (nieuwe) risico's, bijvoorbeeld in het tekortschieten van bestaande regelgeving. Door het afgeven van signalen hierover aan beleid, politiek en samenleving draagt de ILT actief bij aan veiligheid, vertrouwen en duurzaamheid.
Optimale dienst- en vergunningverlening
De ILT streeft naar een duidelijk, eenvoudig en efficiënt proces van vergunningverlening, waarbij de beoordeling van de aanvraag bijdraagt aan het verminderen van maatschappelijke risico's. De ILT heeft de dienstverlenende activiteiten sinds 2020 gebundeld in een loket. De komende jaren werkt de ILT verder aan de verbetering van de dienstverlening.
Richtinggevende keuzes
De ILT heeft de kernwaarden in het vorige MJP (2022-2026) vertaald naar een aantal richtinggevende keuzes voor de invulling en uitvoering van haar werk. Deze staan in Figuur 2.
Deze kernwaarden blijven onveranderd. Wel is sprake van een doorontwikkeling en enkele accentverschuivingen, met name voor de pijlers effectief en reflectief. De ILT wil op tijd betrokken zijn bij ontwikkeling van nieuwe (internationale) regelgeving, en het burgerperspectief en reflectief vermogen versterken.
Vervolg op de Koers 2021
Als vervolg op de Koers wil de ILT ook na 2022 invulling geven aan verdere organisatieontwikkeling gericht op het maatschappelijk belang. Deze doorontwikkeling heeft als werktitel: Koers(en) op Kompas.
Koers(en) op Kompas
Met de Koers 2021 heeft de ILT een ontwikkeling doorgemaakt naar een toezichthouder die werkt aan het beperken van maatschappelijke schade aan mens en milieu. De ILT heeft de bakens verzet: van legalistisch handelen naar maatschappelijk zinvol optreden. Wet- en regelgeving zijn nog steeds de handelingsbasis, maar de ILT bewijst haar waarde door vooral daar te zijn waar de grootste maatschappelijke risico's zijn (selectiviteit).
De afgelopen jaren heeft de ILT gewerkt aan een fundamenteel andere inrichting van haar werk, om als toezichthouder relevanter en effectiever te kunnen zijn. De ILT-brede risicoanalyse (IBRA) is een zichtbaar resultaat van de Koers en wordt als instrument voortdurend beter gemaakt.
Ook is de ILT-organisatie gekanteld van de historische inrichting langs toezichtsdomeinen naar een risicogestuurde uitvoering van taken, over beleidsgrenzen heen. Verbetering van de dienstverlening en grotere zichtbaarheid van de ILT zijn andere resultaten van de Koers.
Wendbaarheid en heldere keuzes
De ontwikkeling van de ILT als toezichthouder met maatschappelijke meerwaarde gaat de komende jaren door. Voor het bereiken van maatschappelijk effect is het belangrijker en urgenter dan ooit dat de ILT wendbaar en flexibel kan opereren. Verandering is meer en meer een constante en de wereld om ons heen is voortdurend in beweging.
Zichtbaar is de groeiende impact op het werk van de ILT van wereldwijde crises als COVID-19, de oorlog in Oekraïne en het klimaat. Ook politieke thema's, technologische ontwikkelingen en een innovatieve buitenwereld maken dat het werk van de inspectie continu aan verandering onderhevig is. De ILT moet daarom blijven werken aan haar aanpassingsvermogen om vanuit de eigen rol en opdracht te kunnen anticiperen op, en mee te bewegen met, relevante ontwikkelingen. De drijfveer van waaruit de ILT handelt blijft daarbij altijd het beperken van maatschappelijke schade.
Dat betekent dat kiezen wat de ILT wel en niet doet steeds belangrijker wordt. Niet alleen vanwege de per definitie schaarsheid van mensen en middelen, maar ook omdat actuele omstandigheden direct invloed kunnen hebben op de inzet van deze mensen en middelen. Als de ILT bijvoorbeeld om veiligheidsredenen met 2 inspecteurs op pad moet in plaats van 1, betekent dat minder inzet op een andere plek.
De ILT maakt van kiezen een speerpunt voor de komende periode. Niet alleen prioriteiten stellen, maar – wanneer nodig – ook bewust en onderbouwd expliciet maken wat de inspectie dan niet of minder doet.
Breed signaleren
De signalerende functie van de ILT wordt verder versterkt, daar zet de ILT de komende periode extra op in. Dat is een van de zaken die ook de buitenwereld vraagt. Naast risicogericht toezicht biedt de signalerende functie de ILT de mogelijkheid nieuwe risico's, waarvoor nog geen regelgeving is, onder de aandacht te brengen van de politiek en de samenleving.
Als een waakhond van publieke belangen moet de ILT een 'luis in de pels' van de wetgever zijn en ook met niet per se welgevallige signalen durven komen. Feitelijke signalen van een gezaghebbende toezichthouder zijn en blijven van groot belang in het maatschappelijk debat.
Deze functie en de in het coalitieakkoord aangekondigde betere borging van de onafhankelijke positie van rijksinspecties kunnen ook bijdragen aan het herstel van vertrouwen in de overheid.
De ILT levert als onderdeel van het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat met deze werkwijze een essentiële bijdrage aan de beleidsdoelen en ambities van het ministerie: een veilig, leefbaar en bereikbaar Nederland. Klimaatbestendig, economisch sterk en circulair. Een land dat mens en milieu beschermt. En een land dat mensen met elkaar, en met de wereld verbindt.
Maatschappelijke ontwikkelingen
Maatschappelijke ontwikkelingen maken het werk van de ILT enerzijds moeilijker, doordat nieuwe patronen en risico's ontstaan die vaak lastig te voorspellen zijn. Anderzijds ontstaan, bijvoorbeeld door innovatie, nieuwe mogelijkheden om beter en effectiever toezicht te houden.
Door snelle ontwikkelingen zijn er verschillen tussen wat kan en wat mag, bijvoorbeeld doordat wetgeving niet (meer) goed aansluit op maatschappelijke risico's. Het is een uitdaging te letten op deze spanning en deze te signaleren.
Omgevingsanalyse
In het Meerjarenplan 2022-2026 is een uitvoerige omgevingsanalyse opgenomen. Hierin benoemt de ILT als relevante ontwikkelingen:
Vertrouwen in de overheid, een transparante overheid, en de mondige en actieve burger
Het vertrouwen van de burger in de Nederlandse overheid is relatief groot, toch staat het onder druk. In het maatschappelijk debat kan een toezichthouder zoals de ILT een belangrijke rol spelen door de verbinding te maken met de burger, betrouwbare informatie te leveren, en misstanden te agenderen.
Technologie, digitalisering en dataficering van de maatschappij
Digitalisering leidt zowel tot nieuwe maatschappelijke risico's, bijvoorbeeld cyberrisico's, als tot allerlei mogelijkheden voor innovatie en vernieuwing in het toezicht.
Globalisering en netwerksamenleving
Onze omgeving is op steeds complexere wijze met elkaar verbonden. Dit heeft gevolgen voor het toezicht. Het vraagt om goed zicht op deze relaties en een duidelijke focus op het doel van het toezicht.
Bovendien vraagt het om brede samenwerking met andere (internationale en/of private) toezichthouders, mede vanwege de groeiende omvang van EU-regelgeving. Ten laatste vraagt het om verdere ontwikkeling van het instrumentarium van de inspectie om interventies te kunnen plegen, bijvoorbeeld bij de aanpak van internationale milieucriminaliteit.
Transities
Als onderdeel van het ministerie van IenW heeft de ILT te maken met transities zoals de aanpak van de klimaatverandering, de overgang naar een circulaire economie, en de ontwikkeling van slimme en duurzame mobiliteit. Ook de energietransitie is ingrijpend, aangejaagd door urgente aanpak van CO2-reductie en een ambitieuze Europese agenda. De ILT moet als toezichthouder inspelen op de dynamiek in deze transities.
Deze ontwikkelingen blijven de komende jaren een rol spelen bij het bepalen van het werkprogramma van de ILT. De mate waarin ze doorwerken in de taakvelden van de ILT kan verschillen.
Coalitieakkoord 'Omzien naar elkaar, vooruitzien naar de toekomst'
Op 15 december 2021 werd het coalitieakkoord 'Omzien naar elkaar, vooruitzien naar de toekomst' gepresenteerd. Het coalitieakkoord besteedt onder meer aandacht aan de zorg voor een schone en gezonde leefomgeving door het aanpakken van milieucriminaliteit en milieurisico's. In het coalitieakkoord is hier € 24 miljoen voor beschikbaar gesteld, waarbij wordt verwezen naar aanbevelingen gedaan door de commissie Van Aartsen en de Algemene Rekenkamer. Daarvan is €18 miljoen beschikbaar gesteld voor de versterking van de Omgevingsdiensten en €6 miljoen voor de versterking van de ILT.
Ten tijde van het opstellen van dit MJP wordt nog gewerkt aan de uitwerking van de ambities uit het coalitieakkoord in concrete beleidsprogramma's. De ILT heeft als reactie op de eerste beleidsuitwerking van het coalitieakkoord een handhavingsbrief uitgebracht en zal HUF-toetsen uitvoeren voor concrete beleidsvoorstellen.
Het coalitieakkoord benoemt ook het belang van een betere borging van de onafhankelijkheid van inspecties.
Het kabinet werkt daartoe een voorstel uit voor een Wet op de rijksinspecties. De ILT ondersteunt het belang van deze wet en wordt betrokken bij de uitwerking.
Casus: VTH-stelsel
In maart 2021 verscheen het advies 'Om de leefomgeving' van de commissie Van Aartsen. Het advies beschrijft dat het stelsel van vergunningverlening, toezicht en handhaving (het VTH-stelsel) voor het milieudomein niet goed functioneert en gekenmerkt wordt door fragmentatie en vrijblijvendheid. Hierdoor ontstaat vermijdbare milieuschade. Voor dit advies is mede gebruikgemaakt van een ILT-signaalrapportage uit 2019.
In het coalitieakkoord wordt ingegaan op de uitwerking en invoering van verbeteringen in het VTH-stelsel, waarvoor ook financiële middelen beschikbaar worden gesteld. Voor de uitwerking van de beoogde verbeteringen wordt een interbestuurlijk programma opgestart. In dit programma worden 6 sporen uitgewerkt, waarvan 3 met name voor de ILT van belang zijn:
- afstemming tussen bestuursrecht en strafrecht;
- informatie-uitwisseling en datakwaliteit;
- monitoring van de kwaliteit van het milieutoezicht.
De exacte rol van de ILT in deze sporen wordt de komende tijd verder ingevuld. Daarbij is voor de ILT belangrijk vast te houden aan het gehele pakket van maatregelen dat de commissie bepleit en aandacht voor een verbeterde samenwerking van alle bij het VTH-stelsel betrokken partijen om zo de milieuschade daadwerkelijk aan te pakken.
Externe ontwikkelingen
Onverwachte veranderingen, zoals de COVID-19-pandemie en de oorlog in Oekraïne, vergroten de urgentie voor de ILT als toezichthouder een efficiënte werkwijze te combineren met voldoende wendbaarheid en aanpassingsvermogen.
De naar aanleiding van de oorlog ingestelde sancties vragen van de ILT en haar medewerkers snel schakelen om een bijdrage te leveren aan het toezicht op de sanctienaleving. De brede wens minder gas en andere brandstoffen uit Rusland te gebruiken, kan op termijn leiden tot grotere druk op het toezicht op het transport en het gebruik van alternatieve energiebronnen.
Casus: energietransitie
Een voorbeeld van nieuwe opgaven waar de ILT mee te maken krijgt volgt uit de energietransitie.
Een veel grootschaliger toepassing van waterstof stelt hoge eisen aan het transport (buisleidingen, vervoer gevaarlijke stoffen) en de veilige toepassing daarvan. Delen van het petrochemisch cluster in de Rotterdamse haven zullen van karakter veranderen, met nieuwe risico's tot gevolg. Op termijn kan een grote hoeveelheid versleten accu's van elektrische voertuigen ontstaan, die zorgvuldige verwerking vereisen. Op dit moment ontbreekt daarvoor de grootschalige verwerkingscapaciteit.
Ook is voorzienbaar dat op termijn grote hoeveelheden oude zonnepanelen een afvalprobleem vormen. De ILT zal, passend bij haar rol en taken, moeten investeren in de benodigde kennis om op te treden als handhaver en vergunningverlener, gericht op beperking van de grootste risico's voor veiligheid en leefomgeving.
De COVID-19-pandemie heeft op verschillende manieren effect gehad op het werk van de ILT. Gevolgen voor de onderwerpen waarop de ILT toezicht houdt, zoals mogelijk blijvende veranderde mobiliteit op het gebied van personenvervoer, met vooral effecten bij luchtvaart en spoor, en een toename in het goederenvervoer als gevolg van bestellingen via webshops. En gevolgen voor de manier waarop de ILT toezicht houdt, zoals inspecteren op afstand en een verdere impuls voor innovatie en digitalisering van processen.
