Drinkwater

Maatschappelijke doelen 

Drinkwater is een eerste levensbehoefte. Een goede drinkwatervoorziening is noodzakelijk voor volksgezondheid, welzijn en welvaart van de samenleving. Daarmee is het een vitale publieke dienst van groot algemeen belang. Centraal daarbij staat zowel de duurzame uitvoering als het veiligstellen van de drinkwatervoorziening.

De ILT streeft naar een optimale waarborging van de kwaliteit en de continuïteit van de drinkwatervoorziening. Op een manier die past binnen de randvoorwaarden van een duurzame ontwikkeling van onze samenleving en tegen maatschappelijk verantwoorde kosten.

De toenemende vraag naar drinkwater, de schaarste aan bronnen van goede kwaliteit, de vervuiling van bestaande bronnen en de rol van klimaatverandering hierbij, hebben recent de aandacht voor de ooit zo vanzelfsprekende beschikbaarheid van drinkwater flink verhoogd. Verontreinigd drinkwater zorgt voor gezondheidsschade en economische schade en leidt tot maatschappelijke onrust. Uitval van levering van drinkwater leidt ook tot maatschappelijke onrust en bij langdurige uitval zelfs tot maatschappelijke ontwrichting.

Een verkeerde tariefstelling voor drinkwater kan economische schade opleveren bij een te hoog tarief of een risico vormen voor de leveringszekerheid als juist te weinig kosten in het tarief zijn meegerekend.

Ontwikkelingen

• De toegenomen risico’s voor de publieke drinkwatervoorziening zorgen voor steeds grotere uitdagingen voor drinkwaterbedrijven. Zo neemt de vraag naar drinkwater toe. Maar tegelijkertijd neemt de vanzelfsprekende beschikbaarheid van drinkwaterbronnen af. Recent is er een toename aan signalen en rapporten over dit onderwerp. Provincies en andere bestuursorganen worden in toenemende mate aangesproken op hun zorgplicht. Een plicht voor de duurzame veiligstelling van de openbare drinkwatervoorziening.

• Op jaarbasis beschikt Nederland over voldoende water. Maar regionaal en afhankelijk van het seizoen kunnen watertekorten ontstaan. Dit stelt extra eisen aan de robuustheid van het watersysteem en aan de toekomstige drinkwatervoorziening. Voor enkele drinkwaterbedrijven zijn de zorgen urgent.

• In Caraïbisch Nederland is de beschikbaarheid en betaalbaarheid van drinkwater een aandachtspunt. Vooral op Bonaire is er een continue stijging van het waterverbruik als gevolg van bevolkingsgroei en toename van het aantal toeristen. Dit zorgt al enige tijd voor aanzienlijke investeringen in uitbreiding van de drinkwatervoorziening. Daarnaast zijn investeringen nodig om, onder andere, verouderende infrastructuur tijdig te vernieuwen. Sint-Eustatius heeft te maken met grote lekverliezen als gevolg van de slechte staat van een deel van het distributienet. Dit wordt met een gericht vervangingsprogramma aangepakt.

• De kwaliteit van grond- en oppervlaktewater als bron voor drinkwater staat onder toenemende druk. Zowel bekende als opkomende, door de mens gemaakte, stoffen worden aangetroffen op de winlocaties. Een voorbeeld is PFAS. De verwachting is dat de vraag naar drinkwater groeit. Dat komt onder andere door de woningbouwopgave en industriële groei. Dat maakt dat er ook ingezet moet worden op bewuster gebruik van drinkwater. Door onzekerheden rond de huidige bronnen en de toename van de vraag naar drinkwater oriënteren drinkwaterbedrijven zich op aanvullende bronnen. Bijvoorbeeld brak water of gezuiverd afvalwater en nieuwe zuiveringstechnieken.

• Toepassing van ‘huishoudwater’ als alternatief voor het gebruik van drinkwater heeft toenemende belangstelling, maar kent ook risico’s.

• De energietransitie leidt tot toenemend gebruik van de ondergrond, zoals voor bodemenergiesystemen, warmteopslag en alternatieve warmtevoorzieningen, waaronder centrale voorziening van warmte en collectieve voorzieningen voor warm tapwater (wijkwarmtapwater). Onzorgvuldige aanleg en toepassing van dergelijke systemen kan leiden tot vervuiling van het grondwater, opwarming van drinkwater en ongewenste groei van micro-organismen zoals bijvoorbeeld legionella.

• Naast het leveren van drinkwater hebben steeds meer drinkwaterbedrijven nevenactiviteiten, onder andere met betrekking tot warmte- en koudeopslag, levering van warmte (geothermie) en levering van industriewater. Hierbij geldt dat de ontplooiing van nevenactiviteiten geen onacceptabel risico mag vormen voor de publieke drinkwatervoorziening. 

• Drinkwaterbedrijven moeten blijvend anticiperen op (veranderingen met betrekking tot) cyberdreigingen.

Rond wet- en regelgeving spelen de volgende, voor drinkwaterveiligheid relevante, ontwikkelingen:

• De Drinkwaterwet- en regelgeving wordt aangepast op basis van de eind 2020 vastgestelde Europese drinkwaterrichtlijn.

• Er wordt een wijziging verwacht in de regelgeving over legionella: zorgwoningcomplexen worden toegevoegd aan de prioritaire instellingen, waarvoor ILT-toezicht geldt.

• Voor Caraïbisch Nederland geldt sinds 1 januari 2023 de deels aangepaste Wet elektriciteit en drinkwater BES (WedB). Dit betekent onder meer dat de publieke drinkwatervoorziening van Saba, die bestaat uit de productie en distributie van gebotteld water, formeel onder toezicht van de ILT valt. In 2022 is de WedB daarnaast breed geëvalueerd. Een van de aanbevelingen uit deze evaluatie is om de looptijd van kwaliteits- en capaciteitsdocumenten die de drinkwaterbedrijven opstellen te verlengen.

Focus van de ILT

De ILT kijkt als vergunningverlener en toezichthouder op de geschetste ontwikkelingen vooruit. Zij beoordeelt met een bredere blik hoe de drinkwatervoorziening op een verantwoorde manier zeker gesteld en vernieuwd wordt, zowel op de korte als op de lange termijn.

De beschikbaarheid van goed en voldoende drinkwater in elke regio van Nederland is, gezien de geschetste problemen, een steeds grotere uitdaging. Met onder meer de inzet van besturingstoezicht wil de ILT inzicht krijgen in de mate waarin de drinkwaterbedrijven deze uitdaging beheersen. De ILT spiegelt dit inzicht en stuurt bij waar nodig. Dit om de eigen kracht van drinkwaterbedrijven te vergroten, zodat zij deze problematiek tijdig aan kunnen pakken.

Ontwikkelingen als klimaatverandering, verbruiksgroei, schaarste aan en vervuiling van de bronnen worden nadrukkelijker in het toezicht betrokken. Dat geldt ook voor de energietransitie, cybersecurity en een toenemende investeringsopgave. Deze ontwikkelingen zijn van invloed op de beoordeling van meetprogramma’s, leveringsplannen en de totstandkoming van de drinkwatertarieven. Het zijn ontwikkelingen die ook nadrukkelijk terugkomen in de beleidsnota Drinkwater 2021-2026 en die inzet van drinkwaterbedrijven en andere partijen vragen. Ook de ILT moet zich tot deze ontwikkelingen verhouden. Knelpunten in de beschikbaarheid van bronnen maken dat drinkwaterbedrijven zich oriënteren op andere bronnen dan grond- of oppervlaktewater. De ILT moet de consequenties daarvan beoordelen en bijvoorbeeld vertalen in een passend alternatief monitoringsprogramma. Ook zal op basis van de ontwikkelingen het protocol Prestatievergelijking drinkwaterbedrijven worden geactualiseerd.

Toezicht op huishoudwater is een nieuwe activiteit voor de ILT. Rond de laatste eeuwwisseling waren er proefprojecten met grootschalige levering van huishoudwater door waterleidingbedrijven via een apart leidingnet. In Leidsche Rijn ging het eind 2001 en begin 2002 mis. Door foutieve aansluitingen werden mensen ziek door het drinken van het minder gezuiverde huishoudwater.

Sinds 2003 is de levering van huishoudwater daarom aan banden gelegd en zijn er geen nieuwe initiatieven gestart. Toepassing van huishoudwater wordt gereguleerd in de Drinkwaterwet en het Drinkwaterbesluit. Voor levering van huishoudwater door drinkwaterbedrijven is een ontheffing van de minister nodig. De ILT is hiervoor het loket. Toepassing is beperkt tot toiletspoeling en voor sommige bronnen van huishoudwater is een aanvullend oordeel van de ILT nodig. De technieken zijn verbeterd en er zijn mogelijkheden om pilots op dit gebied uit te voeren.

Levering van (wijk)warmtapwater vraagt aandacht, net als initiatieven van niet-drinkwaterbedrijven om drinkwater te maken en te leveren uit andere bronnen dan oppervlakte- of grondwater. De ILT brengt leveranciers in kaart en beoordeelt ze op naleving van de wettelijke verplichtingen.

De ILT richt het toezicht op de drinkwatervoorziening in Caraïbisch Nederland verder in. Hier is beschikbaarheid en betaalbaarheid een opgave. Een belangrijk wettelijk instrument daarvoor zijn de kwaliteits- en capaciteitsdocumenten die de drinkwaterbedrijven opstellen. Via een handhavingsplan worden de mogelijkheden van lokaal toezicht verkend.

De ILT houdt in Caraïbisch Nederland ook toezicht op eigen winningen. Dit zijn resorts met een eigen drinkwatervoorziening.