Waaraan werkt de ILT

Breedte en diversiteit van het werkveld

De ILT is verantwoordelijk voor toezicht, vergunningverlening en opsporing op een brede reeks onderwerpen op het terrein van transport, infrastructuur, milieu en wonen. Het takenpakket van de ILT volgt uit meer dan 70 wetten met daaronder vallende besluiten en regelingen, ongeveer 80 verordeningen, circa 27 verdragen en ongeveer 71 aanwijzingen en mandaatregelingen.

Op www.ilent.nl staat informatie over 18 hoofdonderwerpen die vallen onder de ILT. Ruim 200 links geven toegang tot onderliggende informatie. Naast haar taken voor het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat, voert de ILT ook taken uit voor andere ministeries en ministers, onder meer:

• Minister voor Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening (VRO): toezicht op woningcorporaties, CE-markeringen van bouwproducten en energielabels voor energieprestaties van gebouwen.
• Ministerie van Economische Zaken en Klimaat (EZK): toezicht op ozonlaagafbrekende stoffen en gefluoreerde broeikasgassen en het verbindingsbureau markttoezicht op producten.
• Ministerie van Justitie en Veiligheid (JenV): vergunningverlening en toezicht op de Wet precursoren voor explosieven en toezicht op de bescherming van de koopvaardij.
• Ministerie van Buitenlandse Zaken (BuZa): toezicht volgens de Uitvoeringswet Verordening conflictmineralen.
• Ministerie van Financiën (Fin): toezicht op naleving van de Afvalstoffenheffing.

De ILT werkt ook samen met andere toezichthouders. Met de Nederlandse Arbeidsinspectie voert de ILT bijvoorbeeld het toezicht uit op rij- en rusttijden. 

Uit het bovenstaande volgt een groot aantal verantwoordelijkheden. Denk aan het afgeven van ongeveer 280 verschillende typen vergunningen, het beheer van ongeveer 15 registers, de ontvangst van circa 90 meldstromen en het verzorgen van circa 150 rapportages. Deze breedte en diversiteit aan taken en producten dwingt de ILT tot het maken van scherpe keuzes over de inzet van haar capaciteit. 

Werkterreinen

De ILT richt zich op het beperken van maatschappelijke schade. Zoals eerder genoemd, maakt de ILT bij de uitvoering van haar taken op de verschillende terreinen een afweging om zoveel mogelijk maatschappelijk effect te bereiken. Deze afweging gaat voor een deel tussen de onderwerpen binnen elk van de genoemde terreinen, maar ook over de terreinen heen. Zo raken de maatschappelijke ontwikkelingen rond milieu en veiligheid bijvoorbeeld steeds meer verweven. Dat vraagt om een integrale benadering. Per toezichtonderwerp gaat het om aandachtspunten op het gebied van milieu, transport, infrastructuur en wonen. De belangrijkste punten staan hieronder vermeld.

Milieu

Al een aantal jaar laat de IBRA de grootste risico's zien op het terrein van afval en bodem. Ook leiden emissies van verschillende schadelijke stoffen, waaraan de overheid geen of onvoldoende normen heeft gesteld, tot grote schade (signaalschades). Nu de leefomgeving steeds duidelijker grenzen stelt, wordt het toezicht hierop nog belangrijker.

Voor milieuonderwerpen geldt dat er onderling veel verwevenheid is. Denk aan het gebruik van afvalproducten als grondstof of in brandstof, de relatie tussen afvalstromen en bodem en de aanwezigheid van gevaarlijke stoffen daarin. Plus de relatie met de wens spaarzaam om te gaan met schaarse grondstoffen. Europees beleid wordt uitgewerkt of ingevoerd op basis van initiatieven als Fit for 55 en de European Green Deal.

Door deze verwevenheid vraagt de inzet op het milieudomein, meer dan bij de andere toezichtdomeinen, om een die gericht is op de versterking van de toezichtketen. Dit ligt in het verlengde van de aanbevelingen van de commissie Van Aartsen voor het VTH-stelsel.

Transport

De IBRA laat zien dat in het transportdomein de veiligheidsrisico’s tot minder schade leiden dan de milieurisico’s, dit met uitzondering van goederenvervoer over de weg. Wel bestaan er op dit terrein relatief veel wettelijke en internationale verplichtingen en samenwerkingsverbanden. Het waarborgen van deze verplichtingen en blijvende aandacht voor de veiligheid van verschillende transportmodaliteiten zijn nodig. Zo blijven de risico’s klein en het vertrouwen van burgers in veilig transport terecht. Bij de transportonderwerpen richt de ILT zich op de doorontwikkeling van het toezicht om deze verplichtingen zo efficiënt én effectief mogelijk in te vullen.

Infrastructuur

Infrastructurele onderwerpen kenmerken zich vaak door relatief kleine kansen op potentieel erg grote schades. Zoals het risico op een dijkdoorbraak of een exploderende buisleiding. In de IBRA wordt een deel van de infrastructuurrisico’s beschreven als ‘buitengewone gebeurtenissen’. Dit zijn gebeurtenissen waarvan een zeer kleine kans bestaat dat deze zich voordoen, maar waarvan de gevolgen potentieel catastrofaal zijn.

Om de kans te verkleinen dat deze gebeurtenissen optreden, is een degelijk basisniveau van het toezicht nodig. Ook is het belangrijk om kennis op peil te houden en risico’s tijdig te signaleren, om zo problemen te voorkomen.

Wonen

De Autoriteit woningcorporaties (Aw) is onderdeel van de ILT. De Aw ziet erop toe dat woningcorporaties zich concentreren op hun kerntaak. Die taak is zorgen dat mensen met een laag inkomen goed en betaalbaar kunnen wonen. Bij de uitvoering van deze taken komen uiteenlopende maatschappelijke ontwikkelingen samen. Denk aan hoge druk op de beschikbare ruimte, de woningbouwopgave, versnelde verstedelijking, de verduurzamingsopgave, migratie en vergrijzing.

Ten slotte zijn er ILT-onderwerpen die buiten deze vierdeling vallen, zoals markttoezicht op producten, en onderwerpen die themaoverstijgend zijn, zoals cybersecurity. 

Programmeren met effect

Sommige onderwerpen met grote maatschappelijke risico's en een sterke samenhang pakt de ILT programmatisch aan. Bij deze aanpak kijkt de ILT vooral naar het totaal aan mogelijkheden om risico's te verminderen. Mogelijkheden zoals gedragsbeïnvloeding, samenwerking met andere toezichthouders, samenwerking met de sectoren en het opstellen van signalerende rapportages. 

Voor de programma's gebruikt de ILT kennis die binnen de organisatie beschikbaar is en werkt zij samen met andere organisaties. Een programma bundelt alle interventies die kunnen bijdragen aan vermindering van het opgemerkte risico, met zichtbaar effect.

De IBRA is belangrijk bij de keuze voor het starten van een programma. Maar ook bij onderwerpen met een minder groot maatschappelijk risico kan de ILT kiezen voor een programmatische aanpak. Bijvoorbeeld bij domeinoverstijgende vraagstukken, zoals bij luchthaven Schiphol, waar vragen op het gebied van transport, infrastructuur en milieu samenkomen. Of in programma's waarin de inspectie kijkt naar vernieuwende manieren van werken, zoals verkennen of waarin het concept 'vertrouwen' van meerwaarde kan zijn. Daarnaast zijn er programma’s die gericht zijn op de organisatieontwikkeling van de ILT zelf.

Onderstaande programma’s zijn in 2023 in uitvoering of in ontwikkeling. De programma's eindigen in de periode 2024-2028, waarna de ILT bekijkt of, en op welke manier, ze een vervolg krijgen.

Programma's in uitvoering: toezicht

1. Markttoezicht op producten
2. Grond en Bouwstoffen
3. Veilig, Gezond en Duurzaam Schiphol
4. Afval Circulair
5. Zeer Zorgwekkende Stoffen
6. Versterking luchtvaartautoriteit
7. Inspectie en certificering

Programma's in uitvoering: organisatieverandering

• Samenwerken in VTH-stelsel milieu
• Datakoers en Datavakmanschap
• Optimalisatie Vergunningverlening

Verkenningen of programma’s in voorbereiding

Voordat een programma start, gaat de ILT na of een programma wenselijk en mogelijk is. Dit doet zij door verkenningen. Het gaat om:

• Klimaat (energietransitie)
• Digitaal Transport en Logistiek
• Klimaat (duurzame mobiliteit)
• Ongevallen met Schepen/Digitalisering Noordzee
• Veiligheid op het Spoor

Inzichtelijk maken van effect

De ILT draagt bij aan het bereiken van maatschappelijke doelen door toezicht, opsporing en vergunningverlening. Inzicht in deze bijdrage aan beleidsdoelen maakt het mogelijk hierover verantwoording af te leggen en waar nodig bij te sturen. 

Om de effecten van haar bijdrage geloofwaardig en beter inzichtelijk te maken, gebruikt de ILT (met name in het programmatisch toezicht) redeneerlijnen. Deze redeneerlijnen toetst zij daarna aan metingen in de praktijk. Het is daarbij belangrijk indicatoren vast te stellen die iets zeggen over de bijdrage van de ILT aan de beleidsdoelen.

Het meten van de bijdrage van toezicht is complex, doordat ook andere factoren de ontwikkeling van maatschappelijke schade bepalen. Daarom zal het vaak gaan om het 'plausibel maken van de bijdrage' in plaats van het aantonen van een causaal verband. Hierbij maakt de ILT gebruik van ervaringen uit het programma ‘Inzicht in Kwaliteit’ van het ministerie van Financiën. Ook doet zij actief mee aan de uitwisseling van kennis en ervaring hierover door rijksinspecties.

Ook onderwerpen die de ILT niet programmatisch aanpakt, beoordeelt zij in de mate waarop maatschappelijk effect kan worden bereikt. Hiervoor heeft de ILT een werkwijze ontwikkeld die helpt om tot een optimale inzet van capaciteit te komen. De risicogerichte werkwijze blijft leidend. Op tactisch en operationeel niveau werkt de inspectie deze verder uit. Op de afdelingen gebeurt dit door bijvoorbeeld nader onderzoek te doen naar de oorzaken van risico's of de inzet van vernieuwende manieren van toezicht.

Onderwerpen

In dit magazine staan de meer omvangrijke onderwerpen (werkvelden) waarop de ILT de komende jaren actief is:

1. Afval
2. Bodem en Grondwaterkwaliteit
3. Chemische Stoffen en Risico’s
4. Goederenvervoer over de Weg
5. Uitstoot OAS en F-gassen
6. Taxi- en Busvervoer
7. Markttoezicht op Producten
8. Emissies
9. Zeevaart en Binnenvaart
10. Railvervoer
11. Luchtvaart
12. Hoogwaterveiligheid
13. Cybersecurity
14. Vervoer Gevaarlijke Stoffen
15. Toezicht Publieke Instellingen
16. WABO-advies
17. Interbestuurlijk Toezicht
18. Drinkwater
19. Autoriteit woningcorporaties

In deze werkveldbeschrijvingen is een toelichting opgenomen bij de maatschappelijke doelen waaraan de ILT op de betreffende onderwerpen werkt, de bijbehorende strategische ontwikkelingen en de focus van haar taken voor de komende jaren. Het gaat soms om een cluster van onderwerpen (bijvoorbeeld luchtvaart), regelgeving of rollen (WABO-advies en -toezicht). 

Nieuwe of gewijzigde taken

Deze paragraaf bevat een overzicht van de belangrijkste nieuwe of gewijzigde taken. Deze taken komen voor het grootste deel voort uit nieuwe en gewijzigde wet- en regelgeving.

Uitgangspunt is dat de ILT alleen nieuwe taken kan oppakken als een HUF-toets is uitgevoerd en voldoende middelen zijn toegekend voor de uitvoering van de taak. Voor de in deze paragraaf beschreven taken zijn in de begroting voldoende middelen ter beschikking gesteld.

De ILT zet in op de volgende nieuwe of gewijzigde taken: 

Cybersecurity en fysieke beveiliging

De nieuwe NIB2 richtlijn en de vertaling daarvan in nationale wetgeving beoogt de cyberveiligheid van digitale netwerken en informatiesystemen te versterken, met name in sectoren met kritieke infrastructuur zoals energie, vervoer, water en digitale diensten. Met de komst van NIB2 neemt voor de ILT de hoeveelheid ondertoezichtstaanden fors toe. De ILT werkt daarom aan het verbeteren en vergroten van haar informatiepositie rondom deze ondertoezichtstaanden. Self-assessments worden risicogericht opgevolgd met onder andere verkennende, verdiepende of thematische inspecties. Ook wordt besturingstoezicht ingezet door cybersecurity-inspecteurs in samenwerking met inspecteurs uit de betreffende sector. Tevens richt de ILT zich op de opbouw en uitwisseling van kennis, het ontwikkelen van toezichtmethodieken en het coördineren en verder uitbreiden van nationale en internationale samenwerking.

Wegwerpplastic

Sinds 2021 gelden er al regels voor kunststofproducten voor eenmalig gebruik. Het doel is voorkomen dat plastic in het milieu terecht komt. De verplichtingen voor producenten en importeurs van kunststofproducten worden uitgebreid. Zo mogen bijvoorbeeld voedsel en dranken die bedoeld zijn voor consumptie ter plaatse vanaf 1 januari 2024 niet meer worden aangeboden in kunststof drinkbekers en voedselverpakkingen voor eenmalig gebruik. De ILT ziet toe op de naleving van de regels door producenten en importeurs. Ook beoordeelt de ILT aanvragen voor uitzonderingen op het verbod.

Toegankelijkheid personenvervoer, lucht, water, spoor en openbaar vervoer

Volgens nieuwe EU-richtlijnen moet informatie over vervoersdiensten over enkele jaren toegankelijk zijn voor personen met een handicap of functionele beperking. Dat geldt voor informatie over vervoersdiensten per vliegtuig, over water, per bus en per trein en voor (voor)stedelijke en regionale vervoersdiensten. Het gaat dan bijvoorbeeld om informatie die een dienstverlener aanbiedt over producten en diensten vóór en tijdens de reis en informatie bij annulering, vertraging en over prijzen en promoties. De ILT houdt toezicht op een deel van de bepalingen en zal in de toekomst actie ondernemen bij klachten of meldingen die hiermee verband houden.

Ontvangstvoorzieningen in havens

Op grond van wijzigingen van wet- en regelgeving zal de ILT meer afvalinspecties uitvoeren op schepen en in havens. Voorheen gebeurden dergelijke inspecties als onderdeel van reguliere inspecties. De toename van de inspecties komt door een nieuwe EU-richtlijn. Die stelt dat schepen met hoge prioriteit geïnspecteerd moeten worden. De taakuitbreiding van de ILT omvat ook het opstellen en toepassen van een planningsysteem, analyse van hoeveelheden scheepsafval en doormelding aan het EU-informatiesysteem SafeSeaNet.

Drones

In lijn met EU-verordening 2021/665 voert de ILT voorbereidende werkzaamheden uit door de implementatie van U-space (luchtverkeersbeheer voor drones) in Nederland.

Ook is er uitbreiding van het toezicht op drone-operaties, drone-exploitanten en opleidingsinstellingen voor dronepiloten.

Toezicht op luchtverkeersdienstverlening aan militair verkeer

De ILT wordt verantwoordelijk voor het toezicht op de luchtverkeersdienstverlening. Het gaat hier om militair verkeer voor plaatselijke, naderings- en algemene luchtverkeersleiding, vluchtinlichtingen- en alarmeringsdiensten en flight procedure design.

Deze uitbreiding komt door een voornemen van de ministers van Defensie en IenW om Luchtverkeersleiding Nederland en het Commando Luchtstrijdkrachten per 1 juli 2023 samen te voegen tot een civiel-militaire luchtverkeersdienstverlenings- organisatie voor het lagere luchtruim.

Energielabels

De ILT ontwikkelt voor het ministerie van BZK aan een werkplan voor het toezicht op energielabels. Een energielabel heeft een belangrijke informerende functie wanneer het gaat om de vastgoedwaarde, financieringsruimte en normering. Het geeft inzicht in de energieprestatie van gebouwen en maakt duidelijk wat er nog moet gebeuren om de kwaliteit van de gebouwvoorraad naar een hoger niveau te tillen. 

Andere nieuwe en gewijzigde taken

Er is sprake van een aantal relatief kleine nieuwe of gewijzigde taken op het gebied van onder meer:

Teerhoudend asfaltgranulaat

Toezicht als gevolg van EU-voorstellen om teerhoudend asfalt aan te merken als gevaarlijk afval.

Treinreizigers

Uitbreiding van toezichttaken gericht op de bescherming van consumentenrechten als gevolg van een nieuwe EU-verordening.

Modelvliegen

Vergunningenafgifte en toezicht vanwege nieuwe nationale voorschriften over de uitvoering van modelluchtvaart in clubverband.

Grondafhandeling luchthavens

Extra inzet op dit onderwerp in het kader van de ontwikkeling van nieuwe EU-vereisten voor grondafhandeling op luchthavens.

Vervoer van gevaarlijke stoffen door de lucht

Aanpassing van het toezicht op de afgifte van erkenningen aan in Nederland erkende bedrijven voor het vervoer van gevaarlijke stoffen door de lucht, in verband met een nieuwe ICAO-opleidingsmethodiek (competency based). 

Verder is voor veel werkvelden van de ILT, zoals Afval, Goederenvervoer over de weg, Binnenvaart, Railvervoer, Luchtvaart en Vervoer van gevaarlijke stoffen van belang dat de Verordening electronic Freight Transport Information (eFTI) over de elektronische gegevensverstrekking voor goederenstromen in 2025 in werking treedt. De ILT volgt de ontwikkelingen rondom de implementatie en anticipeert op de inwerkingtreding van eFTI. Daarnaast gaat de ILT aan de slag met het markttoezicht op vervoerbare drukapparatuur. Zoals in het MJP 2023-2027 genoemd, is de ILT aangewezen als markttoezichtautoriteit in het kader van de Europese Richtlijn 2010/35/EU over vervoerbare drukapparatuur (TPED).

Ten slotte merkt de ILT op dat zij de komende jaren inzet op verschillende nieuwe taken waarvan reeds in het MJP 2023-2027 melding is gemaakt en budget beschikbaar is gekomen. De inzet op deze taken staat verderop in dit magazine toegelicht in de onderdelen over werkvelden. Het gaat bijvoorbeeld om taken op het gebied van Bodem, Vrachtwagenheffing, Chemische stoffen, OAS- en F-gassen en Uitgebreide Producenten-verantwoordelijkheid (UPV) Textiel.

Nieuwe taken die nog niet worden opgepakt

In lijn met het relatiestatuut kan de ILT pas nieuwe taken uitvoeren als daarvoor voldoende middelen ter beschikking zijn gesteld. Voor alle in de vorige paragraaf benoemde nieuwe taken zijn in de begroting voldoende middelen ter beschikking gekomen.