Richting van de ILT

Missie en koers

De ILT werkt aan veiligheid, vertrouwen en duurzaamheid in transport, infrastructuur, milieu en wonen.

Dat is haar missie. De inspectie heeft als belangrijkste doel het beperken van maatschappelijke schade. Zij werkt sinds 2016 volgens de Koers ILT.

De kernwaarden van de Koers zijn: selectief, effectief, reflectief en optimale dienst- en vergunningverlening. De ILT heeft deze kernwaarden vertaald naar een aantal richtinggevende keuzes voor de invulling en uitvoering van haar werk. Deze staan in Figuur 1.

Selectief

De hoeveelheid aan taken in combinatie met de per definitie begrensde capaciteit dwingt tot het maken van scherpe keuzes.

Risicogerichte werkwijze

De ILT zet haar middelen in waar de risico’s het grootst zijn en waar er wettelijke verplichtingen bestaan. Daarbij sluit zij aan op maatschappelijke ontwikkelingen. De risico’s brengt zij in beeld met de ILT-brede risicoanalyse (IBRA). Onderwerpen met grote maatschappelijke risico's krijgen prioriteit en worden vaak in programma's opgepakt.

Sterke informatiepositie 

Een sterke informatiepositie ondersteunt een effectieve, efficiënte en innovatieve werkwijze. De Datakoers ILT beschrijft hoe de ILT haar informatiepositie versterkt en het informatiegestuurd werken verder verankert in de organisatie. 

Effectief

De ILT kijkt telkens naar de beste manier om risico's te verminderen. Dat gebeurt voor een belangrijk deel in de vorm van programma's. 

Maatschappelijk effect is leidend

De ILT is gericht op het beperken van maatschappelijke schade en draagt daarmee bij aan het borgen van de brede welvaart. De ILT moet een afweging maken in welke mate zij de taken kan uitvoeren. Dit heeft te maken met de breedte en omvang van het takenpakket afgezet tegen beschikbare middelen.

Versterkte (internationale) adviesrol ILT

De ILT levert informatie aan voor de ontwikkeling van nieuw nationaal en internationaal beleid. Zo draagt zij bij aan het antwoord op de vraag op welke manier toezicht het effectiefst kan worden ingezet. Dat gebeurt met aandacht voor innovatie, informatiepositie, handhaafbaarheid en uitvoerbaarheid van de mogelijke nieuwe taak en regelgeving.

Burgerperspectief versterken 

De ILT doet haar werk voor de samenleving. Daarom werkt de ILT verder aan het toepassen van het burgerperspectief in het toezicht. 

Reflectief

De medewerkers zijn het belangrijkste kapitaal van de ILT. Zij signaleren in hun werk vaak als eerste mogelijke (nieuwe) risico’s. Bijvoorbeeld in het ontbreken of tekortschieten van (bestaande) regelgeving. Door hierover signalen af te geven aan beleid, politiek en samenleving draagt de ILT actief bij aan veiligheid, vertrouwen en duurzaamheid.

Reflectief vermogen

Het bereiken van maximaal maatschappelijk effect vraagt om heldere analyses en beschrijvingen. Ook ten aanzien van de manier waarop de ILT toezicht houdt. 

Signalerend 

De ILT kijkt systematisch en gericht naar nieuwe of grote ontwikkelingen. Als zij in haar werk risico’s tegenkomt waarvoor geen goede middelen of kaders bestaan om deze terug te dringen, dan brengt zij signaalrapportages uit.

Optimale dienst- en vergunningverlening

De ILT streeft naar een duidelijk, eenvoudig en efficiënt proces van vergunningverlening. Een proces waarbij de beoordeling van de aanvraag bijdraagt aan het verminderen van maatschappelijke risico's. De ILT heeft de dienstverlenende activiteiten in 2020 gebundeld in een loket. Hiermee werkt zij aan de verbetering van de dienstverlening.

Klantgerichte vergunningverlening

De ILT gaat door met de werkwijze gericht op eenvoudige, kwalitatief hoogwaardige en overzichtelijke vergunningverlening. Met extra aandacht voor het perspectief van de aanvrager.

De ILT-organisatie

Onafhankelijkheid

De ILT is onderdeel van het ministerie van IenW, maar onafhankelijk in haar functioneren, haar programmering, haar onderzoeken en in haar oordeelsvorming. Zij heeft oog voor ontwikkelingen en belangen in de samenleving. Daarmee versterkt de ILT het vertrouwen in de overheid.

Vakmanschap en kennis

Voor de rol van toezichthouder zijn vakmanschap en kennis in de organisatie enorm belangrijk. Dit belang komt terug in de werkwijze, in de personeelsplannen en in de competentieprofielen van (nieuwe) medewerkers. In die profielen is ook aandacht voor wendbaarheid van de medewerkers en betrokkenheid bij de maatschappelijke opgave van de ILT. De ILT wil dat medewerkers trots kunnen zijn op hun werk.

Koers(en) met Kompas

Met de Koers ILT geeft de inspectie ook invulling aan het werken volgens Kompas IenW. Het Kompas is gericht op de doorontwikkeling van de visie en de organisatie en op het versterken van de samenwerking binnen het ministerie van IenW. De ILT werkt de ontwikkelthema’s van het Kompas uit met de richtinggevende keuzes van de Koers ILT. Het gaat dan bijvoorbeeld om de thema’s opgavegericht werken, datagestuurd werken, een integrale benadering, de relatie tussen beleid en inspectie en een transparante overheid.

Vervolg op de Koers 2021

In het coalitieakkoord is afgesproken om de onafhankelijke positie van rijksinspecties beter te borgen. Dit kan bijdragen aan het vertrouwen in de overheid.

De ILT, als onderdeel van het ministerie van IenW, blijft zo een essentiële bijdrage leveren aan de beleidsdoelen en ambities van het ministerie. Het gaat om een veilig, leefbaar en bereikbaar Nederland. Klimaatbestendig, economisch sterk en circulair. Een land dat mens en milieu beschermt. En een land dat mensen met elkaar en met de wereld verbindt.

Inzet op maatschappelijke risico’s

In het optreden van de ILT is wet- en regelgeving nog steeds de handelingsbasis, maar bewijst de ILT haar waarde door vooral daar te zijn waar de grootste maatschappelijke risico's zijn (selectiviteit). 

Wendbaarheid en heldere keuzes

Voor het bereiken van maatschappelijk effect is het belangrijker en dringender dan ooit dat de ILT wendbaar en flexibel kan werken. Verandering is meer en meer een blijvend element; de wereld is steeds in beweging. Onder meer politieke thema's, technologische ontwikkelingen en een innovatieve buitenwereld maken dat de ILT zich in haar werk steeds moet aanpassen. 

De ILT blijft daarom werken aan haar aanpassingsvermogen. Zij wil vanuit de eigen rol en opdracht inspelen op en meebewegen met relevante ontwikkelingen. Het beperken van maatschappelijke schade blijft daarbij altijd de motivatie van waaruit de ILT handelt.

Dat betekent dat kiezen wat de ILT wel en niet doet, belangrijk is. Niet alleen door de schaarsheid van mensen en middelen. Ook actuele omstandigheden kunnen direct invloed hebben op de inzet van deze mensen en middelen. Zij stelt prioriteiten. Wanneer dat nodig is maakt zij onderbouwd duidelijk wat de inspectie dan niet of minder doet. 

Belangrijk is om ILT-breed ruimte te vinden voor nieuwe opgaven en actuele behoeften. Dat vergt scherpe keuzes. De ILT onderzoekt voortdurend naar mogelijkheden om de huidige taken op een andere manier uit te voeren en zo capaciteit vrij te maken voor een grotere wendbaarheid. Daarbij denkt de ILT aan verandering van de gebruikte toezichtmiddelen zoals een verschuiving van object- naar stelseltoezicht, een meer passieve inzet van toezicht (waakvlam), slimme vergunningverlening en de inzet van ICT-innovaties.

Breed signaleren

Ook blijft de ILT de komende periode inzetten op haar signalerende functie. Dat is 1 van de zaken die ook de buitenwereld van de inspectie vraagt. Zij komt in haar werk nieuwe risico’s tegen waarvoor nog geen regelgeving is. Die signalerende functie geeft de ILT de mogelijkheid om deze risico's onder de aandacht te brengen van de politiek en de samenleving. 

Als een waakhond van publieke belangen moet de ILT een 'luis in de pels' van de wetgever kunnen zijn en ook met niet per se welgevallige signalen durven komen. Feitelijke signalen van een gezaghebbende toezichthouder zijn en blijven belangrijk in het maatschappelijk debat. 

Maatschappelijke ontwikkelingen

Voor het bereiken van een optimaal maatschappelijk effect kijkt de ILT niet alleen naar bekende risico's en wettelijke taken. Zij kijkt ook naar algemene maatschappelijke ontwikkelingen. Natuurlijk met de focus op de werkvelden van de ILT: transport, infrastructuur, milieu en wonen. En vanuit het perspectief van haar missie: veiligheid, vertrouwen en duurzaamheid.

Ontwikkelingen in de maatschappij en op het terrein van de leefomgeving zorgen voor veranderingen bij de ILT. Dat geldt ook voor wijzigende en nieuwe wet- en regelgeving. Trends maken het werk van de ILT aan de ene kant moeilijker. Dit komt doordat nieuwe patronen en risico's ontstaan die lastig te voorspellen zijn. Aan de andere kant ontstaan hierdoor nieuwe mogelijkheden om toezicht effectiever te maken.

Een voorbeeld van een risico is het huidige personeelstekort in Nederland. Dit maakt het lastig om kennis te behouden binnen organisaties. Dit geldt zowel voor de ILT als voor haar ondertoezichtstaanden. Hierdoor kunnen de risico’s op het niet naleven van wettelijke regels en normen, en daarmee op meer maatschappelijke schade, toenemen.

Door de soms snelle ontwikkelingen zijn er verschillen tussen wat kan en wat mag. Bijvoorbeeld doordat bestaande wetgeving niet meer goed aansluit op maatschappelijke risico's. Het is voor de ILT een uitdaging om deze spanning tijdig te signaleren.

Voor het ILT meerjarenplan 2022-2026 is eerder een omgevingsverkenning uitgevoerd waaruit trends naar voren kwamen. Deze trends blijven de komende jaren een rol spelen bij het bepalen van het werkprogramma van de ILT. In dit onderdeel geeft de ILT aan wat een aantal van die trends betekenen.

Vertrouwen en transparantie

Het vertrouwen van de burger in de Nederlandse overheid staat onder druk. De toeslagenaffaire speelt hierin een belangrijke rol. Deze kwestie heeft de al langer bestaande roep om een transparante overheid een verdere impuls gegeven. Ook tijdens de coronacrisis en de stikstofprotesten was en is het vertrouwen in de politiek, onderwerp van gesprek.

De toezichthouder bevindt zich in een spanningsveld als het gaat over vertrouwen. Te veel toezicht wordt ervaren als last. Tegelijkertijd is bij misstanden direct kritiek op afwezigheid van het toezicht te horen, of de roep om steviger toezicht. Toezicht legt soms problemen bloot en wekt zo tegelijkertijd wantrouwen én vertrouwen.

Transparantie over de inrichting van toezicht en vergunningverlening en over de resultaten daarvan is belangrijk. Net als zichtbaar zijn als een toezichthouder die staat voor ieders belangen als burger. Burgers zijn bovendien ook graag betrokken. Zowel bij wat er in hun (directe) omgeving gebeurt als bij het verzamelen en interpreteren van informatie.

Burgers verdienen een overheid die met hen in gesprek gaat. De ILT denkt na over hoe zij de burger kan betrekken in het toezicht. De signalerende rol kan door burgerparticipatie worden versterkt. Denk hierbij bijvoorbeeld aan geluidsoverlast.

Globalisering en netwerksamenleving

In de samenleving zijn bedrijven, overheidsinstellingen en andere organisaties op een steeds ingewikkelder manier met elkaar verbonden. De omvang van EU-regelgeving groeit en tegelijkertijd worden taken op sommige terreinen gedecentraliseerd. Deze ontwikkelingen vragen om brede samenwerking van de ILT met andere (nationale, internationale of private) toezichthouders. En om verschillende vormen van interventies, bijvoorbeeld bij de aanpak van internationale milieucriminaliteit.

Technologie, digitalisering en dataficering van de maatschappij

Beschikbaarheid en doorontwikkeling van technologie, groeiende digitalisering en aanwezigheid van grote hoeveelheden data hebben gevolgen voor burgers, bedrijven en voor de ILT. Deze ontwikkeling geeft de inspectie mogelijkheden voor innovatie en vernieuwing in het toezicht. Dit kan leiden tot het efficiënter uitvoeren van werk. Denk hierbij aan robotisering van bepaalde taken. Tegelijkertijd gelden voor toepassingen wettelijke eisen en waarborgen, bijvoorbeeld vanuit de zorgvuldigheid of bescherming van privacy. 

Transities

Transities zijn fundamentele maatschappelijke veranderingen, met vaak een plotselinge en ontwrichtende dynamiek. Deze veranderingen raken het werk van de ILT.

Ook in het publieksbeeld van IenW komt de urgentie van het reageren op transities naar voren. Thema’s uit dit onderzoek hebben ook de aandacht van de ILT. Bijvoorbeeld de ontwikkelingen binnen de circulaire economie. De ILT krijgt, als onafhankelijk toezichthouder van het ministerie van IenW, te maken met zulke transities en wil hier tijdig op inspelen. 

Als voorbeeld: klimaatverandering brengt de drinkwaterkwantiteit en -kwaliteit in de toekomst mogelijk in gevaar. Om bij te dragen aan de beschikbaarheid van schoon en veilig drinkwater, houdt de ILT toezicht. Dit toezicht is niet alleen gericht op de dagelijkse bedrijfsvoering van de drinkwaterbedrijven maar ook op oplossingen, wendbaarheid en financierbaarheid van deze bedrijven op lange termijn. Hiernaast houdt de ILT toezicht op hoogwaterveiligheid.

Bij de circulaire economie speelt afval een rol als grondstof voor nieuwe producten. Er is nog veel kennis te verzamelen over hoe hiermee grondstofkringlopen kunnen worden ‘gesloten’ en of afvalstromen worden verkleind. Voorbeelden zijn het verminderen van productie van wegwerpproducten zoals plastic flesjes en het makkelijker maken om huishoudelijke apparatuur te repareren.

De ILT krijgt uit de maatschappij signalen over de uitstoot van gevaarlijke stoffen. Burgers maken zich vaker zorgen maken over gevaarlijke stoffen van fabrieken. En om de aanpak van milieuproblemen zoals geluidshinder en bodemvervuiling. Het is onder meer aan de ILT om signalen te onderzoeken. En om met effectief toezicht risicovolle situaties aan te pakken.

Coalitieakkoord ‘Omzien naar elkaar, vooruitzien naar de toekomst’

Door het kabinet is structureel een bedrag beschikbaar gesteld voor de versterking van de ILT voor het tegengaan van milieucriminaliteit. Dit bedrag is oplopend tot 6 miljoen euro. In het akkoord wordt verwezen naar aanbevelingen van de commissie Van Aartsen en de Algemene Rekenkamer.

Het coalitieakkoord noemt ook het belang van het beter veiligstellen van de onafhankelijkheid van de rijksinspecties. Het kabinet werkt daarom een voorstel uit voor een Wet op de rijksinspecties. De ILT ondersteunt het belang van deze wet en is betrokken bij de uitwerking.

VTH-stelsel

In maart 2021 verscheen het advies van de commissie Van Aartsen over het stelsel van vergunningverlening, toezicht en handhaving. Dit advies met de titel 'Om de leefomgeving' beschrijft waar het misgaat. Het VTH-stelsel werkt niet goed voor het milieudomein en wordt gekenmerkt door versplintering en vrijblijvendheid. Hierdoor ontstaat vermijdbare milieuschade. Voor dit advies is ook gebruikgemaakt van een ILT-signaalrapportage uit 2019.

Het kabinet heeft de aanbevelingen van de commissie Van Aartsen overgenomen. In het coalitieakkoord zijn extra financiële middelen beschikbaar gesteld om het VTH-stelsel te versterken. Voor het invoeren van de aanbevelingen van de commissie Van Aartsen, is het Rijk samen met decentrale overheden een interbestuurlijk programma gestart. De ILT neemt actief deel aan dit programma door het inbrengen van kennis en het uitvoeren van concrete projecten.

Voor de ILT is het daarbij belangrijk dat het programma niet alleen gericht is op verbeteringen bij afzonderlijke diensten. Om milieuschade aan te pakken is investeren in een betere samenwerking nodig. Dan gaat het om samenwerking tussen alle in het VTH-stelsel betrokken partijen. 

Externe ontwikkelingen 

De ILT ziet als toezichthouder de dringende noodzaak om een efficiënte werkwijze te combineren met voldoende wendbaarheid en aanpassingsvermogen. Onverwachte veranderingen, zoals de COVID-19-pandemie en de oorlog in Oekraïne, vergroten deze urgentie. De sancties die zijn ingesteld naar aanleiding van de oorlog in Oekraïne, vragen om snel schakelen door de ILT en haar medewerkers om bij te dragen aan het toezicht op de sanctienaleving. Er is een overstap naar alternatieve energiebronnen in plaats van gas en andere brandstoffen uit Rusland. Deze snellere omschakeling kan op termijn leiden tot grotere druk op het toezicht op het transport en het gebruik van alternatieve energiebronnen. Ook heeft de aard van het toezicht op de sanctienaleving invloed op de manier van werken, zoals de noodzaak tot het werken in koppels tijdens inspecties vanwege de veiligheid van de inspecteurs.

De COVID-19-pandemie heeft op verschillende manieren effect gehad op het werk van de ILT. Er zijn gevolgen voor de onderwerpen waarop de ILT toezicht houdt, maar er is ook doorwerking op de manier waarop de ILT toezicht houdt. Zo is er tijdens de pandemie veel ervaring opgedaan met inspecteren op afstand en het digitaliseren van processen. Daarvan zal de inspectie ook de komende jaren gebruik blijven maken.