Inspectie stuurt op maatschappelijk effect
De primaire taak van een inspectie is het bereiken van maatschappelijke, veelal in wet- en regelgeving vastgelegde, doelen en het controleren of die doelen bereikt worden. Alleen dan kan een organisatie als de ILT effectief zijn in haar toezichthoudende taak. Dit vraagt om ordentelijke ‘checks’ en ‘balances’ in het maatschappelijk systeem, waaronder de rol van een inspectie. Anders gezegd: het hoort bij de rol van de inspectie om lastig te zijn en zaken op tafel te leggen. Bij de verantwoording over haar taak dient de inspectie ook aan te geven wat ze ziet en eventueel te anticiperen of te waarschuwen.
Inspectie is ‘agent of change’
Een toezichthouder heeft altijd te maken met een veranderende werkelijkheid. De onderwerpen van het toezicht veranderen, evenals de mate van toezicht en de manier van toezicht houden. Gezien de maatschappelijke ontwikkelingen en de transities die zich voordoen, zal het systeem waarop de ILT toezicht houdt sterk veranderen. De klassieke beleidscyclus veronderstelt een stabiliteit die moeilijk past bij de huidige veranderingen. Toezicht was voorheen een heldere fase in het beleidsproces. Nu lopen de fases beleid, uitvoering en toezicht meer door elkaar. Wettelijke systemen zijn veelal gebaseerd op de oude samenleving. Bij snelle innovaties zijn meer en kortere feedbackloops in het systeem nodig en werkt het beter als de overheid, nog meer dan vroeger, maatschappelijke organisaties als partners ziet.
Inhoudelijk heeft de inspectie een permanente antenne nodig: hoe pakken vraagstukken uit voor de leerprocessen? Aan de andere kant zijn er flexibele instrumenten nodig waardoor een toezichthouder meer ruimte krijgt om effectief te kunnen opereren en daardoor ook bijvoorbeeld eerder kan ingrijpen. De normen waarop een inspectie inspecteert, geven ook sturing aan het maatschappelijk veranderingsproces. Dit vraagt om vertrouwen.
Inspectie gaat actiever signaleren
Een toezichthouder heeft de rol om belangrijke risico’s en ontwikkelingen te signaleren. Dat vraagt om verantwoordelijkheid nemen voor de samenleving zonder daarin door te slaan. Een risicoloze samenleving bestaat niet. Het is van belang om het gesprek erover te blijven voeren en proactief te signaleren.
Inspectie werkt aan vertrouwen
Een autoriteit is niet meer vanzelfsprekend een autoriteit. De overheid komt niet meer weg met procedurele legitimiteit. Een energieke samenleving veronderstelt een proactieve en alerte houding van de toezichthouder. De wijze van communiceren en de toonbare resultaten zijn belangrijk voor de maatschappij. Dit is lastig voor een toezichthouder, omdat die niet kan aantonen wat zonder zijn inzet gebeurd zou zijn. Vertrouwen is daarom belangrijk. In de wijze waarop normstelling tot stand komt, kan de toezichthouder zijn keuzes naar buiten toe zichtbaar maken. De politieke context is ook van belang. Een aantal keuzes kan een inspectie transparanter maken aan het begin van het beleidsproces, zonder afbreuk te doen aan de voor het werk noodzakelijke onafhankelijkheid.
