4. Welke suggesties zijn er voor de werkwijze van de ILT?

Werk meer risicogestuurd

Stel prioriteiten, houd rekening met waar de maatschappelijke risico’s en effecten het grootst zijn.

Benut technologie

De grote uitdaging voor het toezicht is het benutten van technologie en data. Aan de hand van data kan niet alleen de handhaving worden gestuurd, ook bij het begin van een beleidsproces kunnen partijen geïnformeerd worden over de voortgang van de innovatie. Ook kunnen aan het begin monitoringeisen worden meegeven. Er zijn steeds meer technieken om te monitoren en gedrag en gebeurtenissen te voorspellen (predictive analysis, legal predictions, regulatory predictions). Wat betekent het bijvoorbeeld voor de chemische industrie als het volgen van grondstofstromen vervangen wordt door het volgen van datastromen? Door gebruikmaking van blockchain zijn stromen makkelijker te volgen. Een pakket maatregelen tegen scheefgroei in de transportmarkt in Europa vraagt ook om digitale handhaving, want dit is fysiek niet te controleren. Verder biedt ‘burgerwetenschap’ de mogelijkheid om data bottom-up te genereren.

Ga uit van basiswaarden

Handel als inspectie naar de beoogde doelstelling van de wet in plaats van naar de letter. Ga uit van de basiswaarden van waaruit de instrumenten zijn ontstaan: veiligheid, gezondheid, duurzaamheid en betrouwbaarheid. Verlies je die basiswaarden uit het oog, dan ontstaat een verkeerde agenda. Dus: zoek naar de juiste mix in het instrumentarium.

Denk niet te normatief

De overheid is bij milieuregelgeving in de loop der tijd sterk normatief gaan denken, terwijl het uiteindelijk draait om het achterliggende doel. Die verbinding moet regelgeving nadrukkelijk leggen. De inspectie moet, nog beter dan de regelgeving zelf, in de praktijk het doel kunnen uitleggen. Voor begrip voor en effectiviteit van toezicht en handhaving zijn in de werkwijze ook proportionaliteit en subsidiariteit van belang.

Focus niet te veel op incidenten

De inspectie moet oppassen voor incidentgestuurd optreden. Dit kost een onevenredig grote inspanning die afbreuk doet aan de inzet voor andere taken. Advies: informeer de bewindslieden daarover.

Wees maatschappelijk zichtbaar

Een grote mate van transparantie maakt het werk van de ILT ook voor de samenleving toetsbaar (bijvoorbeeld via het jaarverslag). Een aantal keuzes kunnen transparanter gemaakt worden aan het begin van het proces. Ook richting (koepels van) brancheorganisaties is transparantie belangrijk in de ILT-acties. Dan kunnen zij tijdig hun leden informeren. Maatschappelijke zichtbaarheid is belangrijk. Inspelen op de beleefde perceptie is soms nodig, de aanwezigheid van inspectie heeft een signaalwerking.

Communiceer helder

Ook belangrijk: communiceer als ILT wat de waarde is van toezicht. Het motief voor toezicht is bijvoorbeeld veiligheid. Ga daarom toezicht anders ‘framen‘ en geef aan dat het zinvol is. Voor de beeldvorming is het ook belangrijk om de wijze van handhaving helder te communiceren. Maak het de ondertoezichtstaanden gemakkelijker en leer ook van elkaar.

Sla een brug naar burgers

Gebruik de communicatiekanalen (journalistiek, events, infographics, publicaties, workshops, participatie) om een brug naar burgers te slaan.

Werk gericht samen

De verwevenheid van vraagstukken neemt toe. Wanneer de overheid effectief wil blijven als medespeler, is samenwerking binnen en tussen diverse overheidslagen belangrijk om succesvol te blijven opereren. Dit heeft een relatie met de informatie-uitwisseling en snelheid van acteren. Het onderling delen van de informatiepositie levert ook efficiency op. Er is sprake van een toenemende discrepantie tussen hoe de overheid is ingericht en de tolerantie van burgers en bedrijven daarvoor. Men verwacht dat er één overheid is of op z’n minst afstemming.

Redeneer vanuit doelen

Bij de vraag ‘welk doel wil je bereiken’ is samenwerking belangrijker dan nu het geval is. Redeneer daarom meer vanuit het doel dan vanuit bestaande bevoegdheden.

Benut strategische partners

Overleg tussen overheid en bedrijfsleven, met respect voor elkaars rol, werkt goed. Dat biedt de kans meer vooraan in plaats van aan het eind van de keten terecht te komen. Dit is een belangrijke meerwaarde in het licht van de actuele transities.

Toezichthouder is ook sparringpartner

Een ontwikkeling naar meer gedeelde verantwoordelijkheid, horizontaal toezicht, is ingezet, naast een meer risicogerichte aanpak. De ILT moet toe naar een vertrouwensrelatie. Alleen een repressieve houding is te eenzijdig. Hoe kun je optimaal regelen dat aan de regels wordt voldaan?

Let op het schaalniveau

Met de Omgevingswet wordt het stelsel van ruimtelijke regels voor het fysieke domein volledig herzien. Er wordt ruimte gegeven aan regionale differentiatie. Bij deze decentralisatie verschuift de verantwoordelijkheid naar het lokale niveau. Belangrijk element in de Omgevingswet is participatie, in feite een ander soort norm. Bij grote projecten is een participatieproces verplicht. De invulling daarvan kan niet centraal worden geregeld, want dan is op voorhand onduidelijk welke vorm van participatie wenselijk is. Hoe gaat de toezichthouder om met een normenstelsel dat rechtsgelijkheid moet regelen en anderzijds verschillen moet accommoderen? Daarnaast blijven op sommige onderwerpen ook rijksbeleid en strikte regelgeving van toepassing.

Let op Europese afstemming rondom handhaving

Europees recht dat Europees gehandhaafd moet worden, geeft risico’s. Er zijn stoffen die ingevoerd worden ‘onder de markt door’, bijvoorbeeld via de Rotterdamse haven. Ongelukken slaan terug op de hele sector. Dit vraagt om goed en structureel overleg op nationaal en Europees niveau.