Wat is de rol van de ILT?
De Inspectie Leefomgeving en Transport (ILT) werkt aan de bevordering van de juiste verwerking van afvalstoffen om schade aan mens en milieu te voorkomen of te beperken. Hierbij richt de ILT zich op 3 risico’s:
- Onvoldoende recycling en benutting van waardevolle grondstoffen (duurzaamheid).
- Blootstelling van mens en milieu aan onjuiste verwerkte (gevaarlijke) afvalstoffen (toxiciteit).
- Export van (gevaarlijke) afvalstoffen naar kwetsbare landen met onvoldoende verwerking- en toezichtstructuur.
De ILT is onder andere verantwoordelijk voor vergunningverlening en toezicht op afvalimport en -export en doorvoer op grond van de Europese Verordening overbrenging afvalstoffen (EVOA).
Daarnaast toetst de ILT vanuit de uitgebreide producentenverantwoordelijkheid de naleving van de inzamel- en recyclingnormen. Onderwerpen zijn hier: verpakkingen zoals single use plastics, het statiegeld op blik en PET-flessen. Maar ook afgedankte elektrische en elektronische apparatuur, batterijen en accu’s. De omvang van dit toezicht neemt toe door onvoldoende naleving, de groeiende hoeveelheid regelgeving en de aanscherping van normen in bestaande regelgeving.
Verder heeft de ILT vergunningverlenende en toezichttaken op het gebied van het Besluit inzamelen afvalstoffen (BIA), de Europese Verordening scheepsrecycling en de Belasting op verwijdering afval in het buitenland (buitenlandheffing). Het gaat hierbij om het betalen van belasting van afvalstoffen die naar het buitenland worden geëxporteerd. Tenslotte heeft de ILT een taak op het gebied van de afvalstoffenheffing buitenland op basis van de Europese Kaderrichtlijn afvalstoffen.
Wat heeft de ILT bereikt?
Eind 2022 is het programma Juiste verwerking van afvalstoffen beëindigd. Daarbinnen zijn knelpunten op het gebied van beleid en uitvoering voor onder andere de volgende onderwerpen opgelost of geadresseerd:
- Sloopschepen
- Accu’s en batterijen
- Biomassa
- Kwik
- Afgedankte elektrische en elektronische apparatuur
- End-of-life vehicles
- Essentiële eisen verpakkingen
Schonere brandstoffen voor Afrika
In 2022 stelde de ILT door middel van een beleidsregel specificaties aan de productie van brandstoffen in Nederland voor de export naar voornamelijk Afrikaanse landen. Deze beleidsregel ging op 15 augustus van kracht. Met deze beleidsregel ging de kwaliteit van deze brandstoffen aanzienlijk omhoog, waardoor de uitstoot van schadelijke stoffen wordt beperkt en de luchtkwaliteit in de betreffende landen verbetert. Enkele bedrijven hebben een kort geding aangespannen tegen de ILT omdat zij het niet eens zijn met deze beleidsregel. In januari heeft de rechter uitspraak gedaan met als uitkomst dat de beleidsregel van kracht blijft.
Daarnaast vond in Kenia een door het United Nations Environment Program (UNEP) en Nederland georganiseerde internationale ministeriële conferentie plaats over de brandstofkwaliteit in West-Afrikaanse landen. Op deze, en andere internationale conferenties en platforms in Afrika en Europa heeft de ILT haar bevindingen en inzichten ten aanzien van schonere brandstoffen en een schoner wagenpark gedeeld. Er bleek een duidelijk verband met het project schonere brandstoffen voor Afrika. Bijvoorbeeld dat voertuigen met een Euro 3-norm en hoger na circa 15.000 kilometer met een lage kwaliteit geëxporteerde brandstof uit Nederland een vergelijkbare emissie hebben als voertuigen met een Euro 0-norm.
Een belangrijke uitkomst van de conferentie is dat een besluit is aangenomen dat aandacht vraagt voor de export van schonere brandstoffen en de kwaliteit van gebruikte voertuigen.
Hiernaast heeft de ILT met haar onderzoek impact gehad op de in 2022 gestarte herziening van relevante Europese regelgeving, waar een voorstel voor de introductie van regels met betrekking tot de export van voertuigen deel van uitmaakt. Hiermee zet de ILT zich in voor een internationaal raamwerk om landen in ontwikkeling aansluiting te laten krijgen tot schonere brandstoffen en een schoner wagenpark.
Interview over het werk van de ILT
“Uiteindelijk gaat het om het effect: minder luchtverontreiniging in landen van aankomst.”
Marietta Harjono, coördinerend specialistisch inspecteur
Hoe kwam de beleidsregel tot stand die de kwaliteit van brandstoffen naar lage- en middeninkomenslanden verbetert?
Marietta: “Naar aanleiding van 3 verschillende rapporten van de ILT. Over hoe de benzine of diesel voor de Afrikaanse markt in Nederland wordt gemaakt, de kwaliteit van voertuigen uitgevoerd naar Afrikaanse landen én de combinatie van de brandstof en het voertuig. Dat laatste bepaalt uiteindelijk de uitstoot naar de lucht. Nederland heeft als exportland een grote rol hierin. Er is door TNO onderzocht wat het gebruik van brandstof met een hoog gehalte aan kankerverwekkend benzeen betekent voor de inzittenden van een heel oude auto of degene die tankt. En wat brandstof met een hoog zwavelgehalte betekent voor de uitstoot van risicovol ultra fijnstof en een voertuig van goede kwaliteit. Door deze brandstof gaat bijvoorbeeld de katalysator stuk. Een auto van redelijke kwaliteit verandert met slechte brandstof al snel in een rijdend rookfabriekje.”
Wat gebeurde er na publicatie van deze rapporten?
“Toen we die 3 rapporten bij elkaar zagen, zeiden we: ‘Dit kan niet meer’. In de Wet milieubeheer is de zorgplicht stoffen en mengsels opgenomen. Als producenten weten dat iets schadelijk is of kan zijn, moeten zij alle maatregelen nemen die redelijkerwijs van hen verwacht kunnen worden om de schade te beperken. In 2021 schreven we brieven naar de betrokken bedrijven en gingen we met hen in gesprek. Na een jaar zagen we dat de bedrijven niet zelfstandig in actie kwamen, dus schreven we een beleidsregel. Hierin staat waaraan de ILT vindt dat brandstoffen moeten voldoen om ze verantwoord te exporteren. Hebben bedrijven een andere goede manier om aan deze zorgplicht te voldoen? Dan mag dat ook volgens de beleidsregel. Uiteindelijk gaat het om het effect: minder luchtverontreiniging in landen van aankomst. Die verantwoordelijkheid hiervoor ligt dus bij de industrie.”
Hoe was het voor jou om hier aan mee te werken?
“Ik vind het mooi dat we een groot probleem voor de gezondheid van miljoenen mensen hebben omgezet in een aanpak die ervoor zorgt dat Afrikaanse landen schonere brandstoffen krijgen. Wij zijn het eerste exportland dat ook echt maatregelen neemt. Het is een urgent probleem en de ILT en Nederlandse staat durven hun nek uit te steken hiervoor. Mede naar aanleiding van de Nederlandse beleidsregel was er eind 2022 in Nairobi onder de vlag van VN-Milieuprogramma UNEP een African Ministers Meeting over de kwaliteit van brandstoffen. De aanbevelingen van deze conferentie zijn in lijn met de beleidsregel. Ook is de beleidsregel in lijn met al bestaande of gewenste kwaliteitseisen aan brandstoffen. Ondanks dat heeft de sector een kort geding aangespannen tegen de beleidsregel. Daarvan zei de rechter ‘Zorgplicht kent geen grenzen’. Daar ben ik het mee eens.”
Wat gaat de ILT nu doen?
“We verzamelen op dit moment toezichtsinformatie. Zo kijken we of de branche voldoet aan de beleidsregel. Ook internationaal willen we een eerlijk speelveld. Hiervoor zijn de ILT en IenW in gesprek met een ander belangrijk exportland, België. Ook met andere landen, zoals Zwitserland, wil de ILT een gezamenlijke aanpak bespreken. Onze signalerende rol blijft belangrijk. We moeten regels handhaven, maar weten ook dat de wereld verandert. Daarom kijkt de ILT continu naar welke rol zij kan oppakken en hoe zij positief kan bijdragen.”
Minder glas en kunststof verpakkingen
Op nationaal en internationaal niveau was de ILT betrokken bij verdere stappen op het gebied van verduurzaming van verpakkingen. Producenten hebben verpakkingen aangepast en er zijn afspraken gemaakt met marktpartijen over verdere vermindering van grondstoffen. In 2023 krijgt dit een vervolg. De ILT heeft in 2022 15 lasten onder dwangsommen opgelegd aan producenten en importeurs van gedestilleerde dranken voor 28 verschillende producten. Dit omdat de glazen flessen van verschillende alcoholische dranken zoals whisky, likeur en gin niet voldeden aan de regels over het maximale gewicht en volume van het flessenglas. Hiermee bevordert de ILT bedrijven zo min mogelijk grondstoffen te laten gebruiken en de hoeveelheid afval te beperken.
Toezicht op internationaal afvaltransport
In 2022 voerde de ILT in het kader van het toezicht op EVOA diverse bedrijfsinspecties en transportcontroles uit. Dit zijn gezamenlijke controles met meerdere ILT-teams en externe partners, zoals de politie en Douane. Naar aanleiding van deze controles zijn verschillende handhavingsacties in gang gezet. Verder rondde de ILT in 2022 een langlopende EVOA-casus af. Door het opleggen van een last onder dwangsom is de naleving van de geldende voorschriften afgedwongen en is het illegaal overbrengen van gevaarlijke afvalstoffen beëindigd.
In het afgelopen jaar heeft de ILT op basis van het voorzorgsbeginsel bezwaar gemaakt tegen afgifte van nieuwe transportvergunningen voor PFAS-houdend afval voor verwerking bij de Belgische afvalverwerker Indaver. De ILT nam dit besluit omdat zij er op basis van onderzoek niet van overtuigd was dat Indaver het PFAS-houdend materiaal voldoende juist en doelmatig verwerkt.
Onderzoek residuen scheepsladingen
De ILT deed onderzoek naar de mogelijke lozingen van ladingresiduen vanaf zeeschepen die Tata Steel als bestemming hadden. Dit naar aanleiding van berichten in de media. De ILT constateerde enkele kleine overtredingen met ladingresiduen in de afgelopen 5 jaar. In het maatschappelijk belang heeft de ILT het toezicht geïntensiveerd. Daarbij zette zij een drone in om de aanwezigheid van vervuiling op scheepsdekken met enige regelmaat te controleren. Daarnaast heeft Tata Steel de procedures aangepast, zodat schepen voortaan altijd schoon vertrekken.
Doorzetten statiegeld
Met ingang van juli 2021 vallen kleine plastic flesjes onder de statiegeldregeling. In 2022 heeft de ILT in verschillende supermarken inspecties uitgevoerd. En er zijn waarschuwingsbrieven gestuurd aan de bedrijven en importeurs die zich nog niet aan deze regeling hielden. Daarna deed zij herinspecties om te zien of bedrijven en importeurs zich aan de wet- en regelgeving houden. Deze inzet heeft ertoe geleid dat er op meer flessen statiegeld zit en dat zorgt voor een hogere inzameling. Hiernaast heeft de ILT in 2022 een preventieve last onder dwangsom opgelegd aan het Afvalfonds Verpakkingen en 14 producenten en importeurs van dranken in blik, waaronder supermarkten. Dit deed de ILT om deze bedrijven duidelijk te maken dat ook zij statiegeld op blikjes moeten invoeren. Later in het jaar besloot de bestuursrechter dat de invoering van statiegeld op blikjes wordt uitgesteld tot 1 april 2023. Daarmee zijn de opgelegde dwangsommen herroepen.
Nieuwsberichten
- Plastic flessen met sap waar water en suiker aan is toegevoegd, worden als frisdrank beschouwd en vallen daardoor onder de statiegeldregeling. Dat betekent dat deze dranken in kunststofflessen niet meer mogen worden verkocht zonder het heffen van statiegeld. Dat heeft de ILT aan Recycling Netwerk Benelux (RNB) laten weten in een reactie op het door RNB ingediende handhavingsverzoek. Lees het nieuwsbericht Statiegeld voor kleine flessen sap met water en suiker.
- De ILT heeft samen met de Politie (landelijke eenheid) afvaltransportcontroles uitgevoerd op A58 bij Tilburg. Daarnaast zijn er bedrijfscontroles uitgevoerd bij 9 afvalverwerkingsbedrijven in de omgeving van Tilburg in samenwerking met de Omgevingsdienst Midden- en West-Brabant. Lees het nieuwsbericht Nieuwe controles ILT op vervoer afvalstoffen in Noord-Brabant.
- Stichting Afvalfonds Verpakkingen (AV) heeft de wettelijke recyclenorm van 49% voor kunststofverpakkingen over 2019 gehaald. Dat zegt de ILT als toezichthouder op de recyclingpercentages. Lees het nieuwsbericht Afvalfonds behaalt recyclenorm voor 2019, maar de onderbouwing schiet tekort.
- De ILT stelt voor het toezicht strengere kwaliteitseisen aan brandstoffen die in Nederland worden geproduceerd en bedoeld zijn voor de export naar - voornamelijk - West-Afrikaanse landen. Deze eisen staan beschreven in een beleidsregel die vanaf 15 augustus 2022 ingaat. Het doel is dat brandstoffen die vanuit Nederland naar lagelonenlanden worden geëxporteerd veel minder stoffen bevatten die schadelijk zijn voor mens en milieu. Lees het nieuwsbericht Kwaliteit brandstoffen voor export buiten Europa moet omhoog.
- De ILT legt definitief een preventieve last onder dwangsom (LOD) op aan het Afvalfonds Verpakkingen (AV) en 14 producenten en importeurs van dranken in blik, waaronder supermarkten. In de zomer van 2022 waarschuwde de ILT de betrokken bedrijven met een voornemen tot last onder dwangsom van € 28 miljoen (vLOD) om duidelijk te maken dat het later invoeren van statiegeld op blikjes niet aan de orde is. Lees het nieuwsbericht ILT dwingt statiegeld blikjes af met LOD.
- De rechtbank in Den Haag heeft vandaag uitspraak gedaan in de zaak die 2 brandstofterminals hadden aangespannen tegen de ILT. De bedrijven maakten bezwaar tegen de beleidsregel van de ILT die de export van vieze brandstoffen naar lagelonenlanden verbiedt. De rechter heeft dit bezwaar ongegrond verklaard en de ILT op alle punten in het gelijk gesteld. Lees het nieuwsbericht Rechter stelt ILT in gelijk in kort geding vieze brandstoffen.
- De ILT geeft uit voorzorg geen vergunningen meer af voor transporten met PFAS-houdend afval dat bestemd is voor verwerking bij de Belgische afvalverwerker Indaver. Ook eerder afgegeven EVOA-kennisgevingen (Europese Verordening Overbrenging Afvalstoffen) worden ingetrokken door de ILT. Afvaltransporten vanuit Nederland naar Indaver kunnen dan niet meer plaatsvinden. Lees het nieuwsbericht Afvaltransporten met PFAS naar België voorlopig niet meer mogelijk.
