Dit hoofdstuk laat de resultaten zien van de dienst- en vergunningverlening door de  Inspectie Leefomgeving en Transport (ILT). Er wordt een toelichting gegeven over het programma Optimaliseren dienst- en vergunningverlening. Ook wordt de Wet Open Overheid besproken, het ILT-loket en wordt een toelichting gegeven over de toename van het aantal bezwaren in 2022.

Vergunningverlening

Wat is de rol van de ILT?

Vergunningen komen onder verschillende namen voor: certificaten, veiligheidsattesten, autorisaties, onthef­fingen en erkenningen. Daarbij raken ze een breed scala aan onderwerpen, van personen (bijvoor­beeld het machinistenbewijs) via objecten (bijvoorbeeld een bewijs van luchtvaardigheid) tot transporten (bijvoorbeeld een afvaltransport).

Vergunningverlening richt zich op activiteiten van bedrijven in de samenleving en is vaak het startpunt van toezicht. Bij het beoordelen van vergunningaanvragen toetst de ILT aan wet- en regelgeving die toeziet op veiligheid en duurzaamheid van de sectoren Rail, Luchtvaart, Scheepvaart en Leefomgeving. Daarbij filtert de ILT steeds meer op basis van risico’s. Bijvoorbeeld door terugkerende vergunningsaanvragen zonder grote risico’s alleen op hoofdlijnen te toetsen. Maar ook door meer aandacht en tijd te besteden aan activiteiten en bedrijven met een hoog risico. Zo pakt de ILT maatschappelijke risico’s rondom duurzaamheid en veiligheid al bij het begin aan.

Eén van de kernwaarden van de koers ILT is een optimale dienst- en vergunningverlening. Om dit te bereiken heeft de ILT het programma Optimaliseren dienst- en vergunningverlening ingericht. Het aanvragen van een vergunning moet duidelijk, eenvoudig en gemakkelijk zijn. Het afhandelen van een vergunning moet (kosten)efficiënt, zakelijk en effectief zijn. Dit levert lagere administratieve lasten op voor bedrijven en particulieren, kortere doorlooptijden en een hogere waardering van de dienstverlening.

Wat heeft de ILT bereikt?

Aanvragen verbeteren, afhandeling gaat sneller

Afgelopen jaar heeft de ILT stappen gezet in het verzakelijken van de vergunning­verlening, met extra aandacht voor het perspectief van de aanvrager. De regeling Werken aan uitvoering (WaU) heeft als doel de digitale dienstverlening van de overheid te verbeteren. Door het vanuit het coalitieakkoord beschikbaar komen van WaU-gelden in juli 2022 kon de ILT het optimaliseren en digitaliseren van de aanvraagformulieren sneller uitvoeren. Zodoende verloopt een aanvraag via het portaal MijnILT ook efficiënter. In de tweede helft van 2023 moeten alle aanvraagformulieren geoptimaliseerd en digitaal toegankelijk zijn. Daarmee wordt het aanvragen van een vergunning eenvoudiger en gemakkelijker.

Met de WaU-gelden was het tevens mogelijk om extra te investeren in verbetering van de website. De informatie op en toegankelijkheid van de website zijn verbeterd. Bovendien zijn er regelhulpen ingebouwd die de aanvrager helpt het juiste aanvraagformulier te vinden en de juiste processtappen te doorlopen. Op deze wijze kan de aanvrager beter invulling geven aan de eigen verantwoordelijkheid voor de kwaliteit van de aanvraag.

De eerste resultaten laten zien dat de kwaliteit (compleetheid en correctheid) van de aanvraag hoger is en daarmee de effectiviteit en efficiency van de beoordeling en afhandeling verbeterd is. Daarnaast heeft de ILT, bij de afhandeling van vergunningen met grote aantallen aanvragen, de eerste stappen gezet in verdere stroomlijning van de aanvraagprocessen. Met de WaU-gelden is geïnvesteerd in kwaliteitsmanagement en ondersteuning van medewerkers van het ILT-loket bij het optimaliseren van de werkwijze en afhandeling van vergunningen. Tevens is extra capaciteit aangetrokken om achterstanden bij machinistenvergunning en scheepvaart vergunningen (nationaliteitsverklaring) weg te werken. Eind 2022 waren er daardoor geen achterstanden meer.

Wet open overheid heeft ingrijpende gevolgen

Per 1 mei 2022 trad de Wet open overheid (Woo) gefaseerd in werking. De ILT sluit aan bij de Rijksbrede implementatiestrategie Woo van 8 juli 2022. Hierin staat wanneer welke documentcategorie aan de beurt is voor actieve openbaarmaking. Dat gebeurt vervolgens bij Koninklijk Besluit. In 2022 zijn de voorbereidingen gestart voor de eerste aangewezen categorieën.

De ILT maakt onderzoeksrapporten en signaalrapportages nu al actief openbaar. Met de Woo geldt straks een verplichting om ook bepaalde categorieën van individuele besluiten en bijvoorbeeld Handhaafbaarheid, Uitvoerbaarheid en Fraudebestedigheidstoetsen (HUF) actief openbaar te maken. In 2022 voerde de ILT een verkenning uit naar verdergaande mogelijkheden van openbaar maken van inspectieresultaten bij individuele bedrijven. Hieruit blijkt dat het openbaar maken van deze bevindingen juridisch mogelijk is. Voorwaarde is dat een belangenafweging plaatsvindt en wettelijke begrenzingen in acht worden genomen. In de praktijk zal actieve openbaarmaking ingrijpende gevolgen hebben voor de huidige werkwijze en processen.

De ILT gaat na deze verkenning in 2023 een pilot uitvoeren waarbij handhavingsbesluiten over risicobedrijven actief openbaar zullen worden gemaakt. Zij zal de leerpunten en bevindingen uit deze pilot meenemen bij de implementatie van de Woo binnen de ILT.

ILT-loket schroeft serviceniveau op

De resultaten over het jaar 2022 staan in de bijlage ‘ILT in cijfers’ Zie hieronder een opsomming van de resultaten:

  • Het servicelevel was dit jaar gemiddeld 82%. De norm van de ILT is om 80% van de telefoongesprekken binnen 35 seconden te beantwoorden.
  • Het aantal telefoongesprekken was lager dan in 2021, dit kwam mogelijk door de verbeterde informatie op de website.
  • Het aantal EVOA-transportmeldingen neemt af ten opzichte van 2021, omdat meldingen nu deels digitaal gaan.
  • Het aantal vergunningaanvragen steeg. Dit had vooral te maken met een inhaalslag na de coronapandemie. De achterstanden bij met name scheepvaart en machinistenvergunningen zijn ingelopen.

Onder meer door de toeslagenaffaire heeft het vertrouwen in de overheid een forse deuk opgelopen. Om bij te dragen aan herstel van vertrouwen werkt de ILT aan de versterking van het burgerperspectief. Dit houdt in dat de ILT de zienswijze van de burger meeneemt in haar toezicht en de dienstverlening richting de burger verbetert.

Vragen en meldingen

In 2022 is een analyse uitgevoerd van burgervragen en -meldingen die bij het ILT-loket zijn binnengekomen. De resultaten zijn vergeleken met het voorgaande jaar. Dit levert op hoofdlijnen de volgende conclusies op:

  • De 3 onderwerpen met de meest gestelde burgervragen zijn: passagiersrechten of reizigersrechten, energielabels bij verkoop of verhuur van woningen en gebouwen en overlast (geluid, stank, trillingen, etc.) bij luchthavens, rail en wegen.
    Vergeleken met 2021 nam het aantal vragen over passagiersrechten toe, vooral in de categorie luchtvaart en rail. Daarbinnen gaat het vaak over rechten bij vertraging, annulering of instapweigering. Het aantal vragen over passagiersrechten en het COVID-19 virus nam flink af.
  • In 2022 steeg het aantal vragen en meldingen over productlabels en -markeringen en energielabels bij verkoop of verhuur van woningen en gebouwen. Vanaf medio 2021 is er een groeiende aandacht voor het energielabel op huurwoningen, die in 2022 duidelijk toenam.
    In 2022 kreeg de ILT meer meldingen en vragen over overlast dan in 2021. Er was sprake van een toename bij Schiphol, mogelijk vanwege onderhoud aan banen in 2022, waardoor de luchthaven andere banen inzette. Voor andere categorieën kwamen in 2022 minder vragen en meldingen binnen dan in 2021. Voorbeelden hiervan zijn trillingen, helikoptervluchten en vragen over kleinere luchthavens en Eindhoven of militaire luchthaven.
  • Omdat de meeste vragen en meldingen over geluidsoverlast over de luchtvaartsector gaan, is deze categorie verder uitgewerkt. Melders ervaren vooral geluidsoverlast door laagvliegen. In 2022 is dat aanzienlijk meer dan in 2021. Mogelijke reden is het baanonderhoud op Schiphol. Verder is een duidelijk groei van het aantal vragen en meldingen over het baangebruik en de vliegroutes. Op het moment dat luchthavens afwijken van de 'normale’ of ‘standaard' toegewezen start- en landingsbanen of een andere vliegroute aanwijzen, namen de vragen en meldingen direct toe.

De ILT neemt de analyses van vragen en meldingen mee in haar signalerende functie. Zij gebruikt ze daarnaast voor een betere dienstverlening en het toegankelijker maken van de website.

Toename bezwaren tegen ILT-besluiten

In 2022 kwamen 95% meer bezwaren binnen op ILT-besluiten dan in 2021. Deze toename is vrijwel over de hele linie te zien, op alle onderwerpen waar de ILT toezicht op houdt. Deze stijging is niet eenvoudig te duiden. Meerdere redenen liggen aan deze sterke toename ten grondslag.

Allereerst kwam dit door een forse toename van het primaire proces. Het aantal inspecteurs en vergunningverleners is flink gegroeid. Hierdoor steeg ook het aantal interventies. Een toename van primaire besluiten had, met enige vertraging, extra bezwaarschriften als logisch gevolg. Daarnaast speelde de koers van de organisatie mogelijk een rol. De ILT werkt risicogericht en informatiegestuurd. Daarmee zet zij de toezichtcapaciteit op een efficiëntere wijze in en heeft meer interventies opgelegd. Ten slotte lijkt nog een rol te spelen dat organisaties en burgers in toenemende mate gebruik maken van wettelijke instrumenten. Deze ‘juridificering’ is ook zichtbaar bij andere toezichthouders en uitvoeringsorganisaties.