Wat is de rol van de ILT?
De Inspectie Leefomgeving en Transport (ILT) heeft een wettelijke adviesrol bij vergunningen voor zo’n 800 grotere bedrijven in Nederland. Zij vallen onder specifieke categorieën van de Wet algemene bepalingen omgevingsrecht (Wabo), hebben vaak grote emissies naar de lucht en risico’s op zware ongevallen (BRZO-bedrijven). Door het beoordelen van de ontwerpvergunningen, en indien nodig het indienen van een formele zienswijze, toetst de ILT de vergunningaanvraag van provincies en Omgevingsdiensten. Dit draagt ook bij aan een landelijk gelijkwaardige toepassing van wet- en regelgeving. De ILT richt haar adviesrol zo in dat emissies, milieuoverlast en risico’s voor externe veiligheid, zoals ontploffingen en brand, zoveel mogelijk worden voorkomen of beperkt. Voor de prioritering van de werkzaamheden gebruikt zij een risicogerichte rangschikking van de bedrijven. In haar advies legt de ILT een zwaar accent op de naleving van Europese en Nederlandse regels. Daarbij is veel aandacht of op de juiste manier aan de ‘beste beschikbare technieken’ (BBT) is getoetst.
De ILT brengt meestal eerst advies uit op de aanvraag voor de vergunning. Eventueel geeft zij daarna een zienswijze op de ontwerpbeschikking. Dit is de eerste stap in een juridische procedure. Als het bevoegd gezag zowel het advies als de zienswijze niet overneemt, kan de ILT beroep instellen. Dit heeft de ILT in 2022 eenmaal gedaan.
Daarnaast heeft de ILT de bevoegdheid om namens de minister van IenW interbestuurlijk toezicht (IBT) uit te oefenen op de uitvoering van de vergunningverlenings-, toezichts- en handhavingstaken (VTH-taken) door provincies. Als blijkt dat een provincie haar VTH-taken mogelijk niet goed uitvoert, kan de ILT informatie opvragen en een onderzoek instellen. In een enkel geval richt het IBT zich op gemeenten, bijvoorbeeld als het gaat om de uitvoering van de Havenbeveiligingswet.
Wat heeft de ILT bereikt?
Wabo-advies
Het maken van goede producten is helaas vaak ook milieuvervuilend. Daarom mogen bedrijven alleen producten maken met een omgevingsvergunning. Daarin staat aan welke regels en normen zij zich moeten houden. Die normen gaan over het gebruik van de beste bestaande technieken (BBT) en het maximaal terugdringen van gevaarlijke stoffen. Dat zijn bijvoorbeeld zeer zorgwekkende stoffen (ZZS) en stoffen van het Schone Lucht Akkoord (SLA). Verder bevatten vergunningen vaak ook afspraken over milieuzorgsystemen, hergebruik van afval (circulaire economie) en het terugdringen van broeikasgassen (energietransitie).
Bij de ruim 500 bedrijven met een grotere milieubelasting zijn vooral de provincies het bevoegd gezag. Zij geven de omgevingsvergunningen af. De ILT heeft een wettelijke adviestaak bij al deze vergunningaanvragen. Niet alleen voor nieuwe vergunningen, maar ook voor aanpassing van bestaande vergunningen. Hierbij legt de ILT nadruk op de nieuwste milieueisen en het gebruik van de BBT. Als de provincie zo’n advies niet overneemt, kan de ILT bezwaar maken en in het uiterste geval naar de rechter stappen. In 2022 heeft de ILT onder andere revisievergunningen getoetst van grote bedrijven zoals DOW, Chemours, Renewie en Chemelot. Ook bracht de ILT een negatief advies uit over de kooksfabriek van Tata Steel.
Interview over het werk van de ILT
“Het hogere doel is werken aan een gezondere leefomgeving.”
Karel Meijer, coördinerend specialistisch inspecteur ILT
Hoe werken de Omgevingsdienst Noordzeekanaalgebied en de ILT samen?
Karel: “Tata Steel is een complex bedrijf en er spelen veel milieu- en volksgezondheidsproblemen rond het bedrijf. Het gaat om een behoorlijk technisch ingewikkeld dossier. En bij het toezicht en de handhaving op het bedrijf hebben we te maken met een hoge politieke en maatschappelijke druk. Toen ik in 2019 als wettelijk adviseur betrokken raakte bij Tata Steel, liepen er 2 rechtszaken tegen de Omgevingsdienst Noordzeekanaalgebied, omdat de ILT en de omgevingsdienst het op technisch en juridisch gebied helemaal niet met elkaar eens waren. Wij vonden dat de provincie scherper moest vergunnen. Dat is de manier geweest hoe we met elkaar kennismaakten. Je kunt je voorstellen: niet echt een makkelijke start. Uiteindelijk hebben deze rechtszaken tot een ommekeer geleid en een veel betere samenwerking. Er is een verandering gekomen in de manier hoe de ILT en de omgevingsdienst met elkaar omgaan. Gesprekken en afspraken hebben ervoor gezorgd dat de ILT nu vanaf het begin van het vergunningsproces betrokken worden. Daardoor gaan we in een vroeg stadium van het vergunningverleningsproces met elkaar in overleg, bijvoorbeeld als we het over technische aspecten oneens zijn. We hebben dankzij deze betere samenwerking met de omgevingsdienst mooie resultaten behaald als het gaat om technische aanpassingen in de milieuvergunning van Tata Steel. Want daar doen we het voor: een betere leefomgeving voor de omgeving van Tata Steel.
De omgevingsdienst zet inmiddels ook stevig in op de handhaving. Een mooi voorbeeld is het handhaven op rauwe cokes. Cokes maak je door kolen sterk te verwarmen waardoor vluchtige gassen ontsnappen. De cokes worden daarna gebruikt om ijzererts te maken. Als je bij dit proces de kolen niet helemaal goed verhit en je blust ze voordat het proces van cokes maken klaar is, komen er zwarte rookwolken vrij. Dat is niet bevorderlijk voor de luchtkwaliteit want zo komen veel gevaarlijke stoffen (zeer zorgwerkende stoffen) in de lucht.
De omgevingsdienst pakt deze niet vergunde uitstoot nu aan met dwangsommen. De ILT ondersteunt hierbij de omgevingsdienst door te bevestigen dat deze rauwe cokes niet zomaar vergund kunnen worden. De ILT heeft speciaal opgeleide luchtspecialisten in dienst die weten waar ze op moeten letten. Wij delen deze specialistische kennis -op verzoek van de omgevingsdienst- met de toezichthouders die verantwoordelijk zijn voor het toezicht op de cokesfabrieken. Het mooie is dat er dan een wederkerigheid ontstaat: de ILT leert ook weer van de toezichthouders en luchtspecialisten van de omgevingsdienst over bepaalde technische details en de dagelijkse gang van zaken rondom een cokesfabriek. Zo worden we allebei beter in ons werk.”
Wat vind je leuk aan jouw baan als inspecteur?
“Mijn baan is fantastisch. Je moet niet alleen juridisch, maar ook technisch onderlegd zijn. Het is belangrijk om iedereen in zijn waarde te laten: stevig en zakelijk zijn op de inhoud, zacht op de persoon. Met deze werkwijze vul je elkaar aan, ondersteun je elkaar en houd je de relaties goed. Ik werk binnen de ILT nauw samen met collega’s die ook aan het dossier Tata Steel werken, maar andere taken hebben, bijvoorbeeld het toezicht op het vervoer van gevaarlijke stoffen. Soms kijk en luister ik naar een debat in de Kamer en hoor dan hoe mijn werk wordt besproken. Dan realiseer ik me met hoeveel mensen we samenwerken met als doel: het werken aan een gezondere leefomgeving.”
Het afgelopen jaar bracht de ILT diverse malen het Milieuzorgsysteem onder de aandacht. Hierin staat dat vergunningverlening ook ingaat op benchmarking, schonere technologieën en de ontwerpfase van een nieuwe installatie.
Interbestuurlijk toezicht
De ILT gaat na of gemeenten en provincies voldoende rekening houden met landelijke regels en afspraken. Het gaat dan vaak om milieutaken die door de gemeenten en provincies worden uitgevoerd. Zo vroeg de ILT in maart 2022 informatie op bij de provincie Noord-Holland over Tata Steel. Daaruit bleek dat de provincie bezig was met de verbetering van de vergunningverlening en het toezicht en de handhaving (VTH-taken) daarvan. De provincie was daarvoor op het spoor gezet door de Randstedelijke Rekenkamer.
Vergunningen, toezicht en handhaving
In maart 2021 presenteerde de commissie Van Aartsen haar rapport ‘Om de leefomgeving’. De commissie analyseerde het VTH-stelsel-milieu. Zij kwam tot de conclusie dat het VTH‐stelsel niet goed functioneert. Om uitvoering te geven aan de aanbevelingen van de commissie is er een Interbestuurlijk programma (IBP) opgericht ter versterking van het VTH-stelsel. Het IBP is in juli 2022 aan de Tweede Kamer aangeboden. De ILT neemt actief deel aan het IBP, bijvoorbeeld aan de projecten Verbetering informatievoorziening en Versterking bestuursrechtelijke en strafrechtelijke milieuhandhaving. In het project Monitoring kwaliteit milieutoezicht heeft de ILT de opdracht om de werking van het VTH-stelsel te onderzoeken en voorstellen te doen voor de verbetering van het stelsel. De onderzoeken vinden plaats in afstemming met de betrokken partners in het VTH-stelsel, zoals omgevingsdiensten. Het eerste onderzoek startte eind 2022 en richt zich op de inzameling van afgedankte elektrische en elektronische apparatuur (e-waste). De beleidsdoelstelling van 65% inzameling van op de markt gebrachte apparaten wordt al een aantal jaren niet gehaald. Onderzocht wordt waardoor dit komt en welke verbeteringen in het VTH-stelsel mogelijk zijn om deze doelstelling wel te halen.
